Σαν σήμερα στις 11 Μαΐου 330 μ.Χ. εγκαινιάστηκε από τον Μ. Κωνσταντίνο η νέα έδρα του αυτοκράτορα των Ρωμαίων , η οποία κατά το παράδειγμα του Μ. Αλεξάνδρου ονομάστηκε Κωνσταντινούπολη. Ο μήνας Μάιος είναι γενικώς συνδεδεμένος με την ιστορία της Κωνσταντινούπολης και της βυζαντινής Ρωμιοσύνης: Στις 21 Μαΐου εορτάζουμε τη μνήμη του ιδρυτή της Κωνσταντινούπολης, του Μεγάλου και Αγίου Κωνσταντίνου και της μητέρας του Αγίας Ελένης. Και στις 29 Μαΐου είναι η θλιβερή επέτειος της άλωσης της Κωνσταντινούπολης, όταν στις 29 Μαΐου1453, ημέρα Τρίτη, επί βασιλείας του Κωνσταντίνου ΙΑ’ Παλαιολόγου, καταλύθηκε η βυζαντινή αυτοκρατορία με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς Τούρκους.
> Η Κωνσταντινούπολη ιδρύθηκε από τον Μ. Κωνσταντίνο, τον πρώτο αυτοκράτορα των Ρωμαίων, που προβλήθηκε και αναγνωρίστηκε ως ο εκλεκτός του ενός και μοναδικού θεού των χριστιανών και κατ’ επέκταση ως ο μοναδικός νόμιμος κάτοχος της κοσμικής εξουσίας, δηλ. ως ο κοσμικός ηγέτης όλων των χριστιανών. Οι εργασίες για το κτίσιμο της Κωνσταντινούπολης άρχισαν το Νοέμβριο στου 324 –σχεδόν αμέσως μόλις ο Κωνσταντίνος έμεινε μονοκράτορας – διάρκεσαν 6 ολόκληρα χρόνια και στις 11 Μαΐου του 330 γιορτάστηκαν πανηγυρικά τα εγκαίνιά της. Όταν ο Κωνσταντίνος θεμελίωσε την πόλη, πρόθεσή του ήταν να δημιουργήσει μια Νέα Ρώμη: η πόλη χτίστηκε λοιπόν με πρότυπο την Παλιά Ρώμη, θεσπίστηκε σύγκλητος και το 332 ο Κωνσταντίνος έδωσε στο λαό της Κωνσταντινούπολης το προνόμιο που απολάμβανε και ο λαός της Ρώμης: δωρεάν άρτο και θεάματα.
> Αν και η Κωνσταντινούπολη χτίστηκε με πρότυπο τη Ρώμη, ωστόσο υπήρχαν και μεγάλες διαφορές: η νέα πρωτεύουσα ήταν μια χριστιανική πόλη και μια πόλη με έντονο το ελληνικό στοιχείο. Αν και για δύο αιώνες και περισσότερο η επίσημη γλώσσα του κράτους θα είναι η λατινική, ο πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης ήταν ελληνόφωνος και η πόλη στολίστηκε με καλλιτεχνικούς θησαυρούς που ήρθαν από όλα τα μέρη της ελληνικής Ανατολής, και με χριστιανικές της εκκλησίες που τόνιζαν τον ελληνικό και τον χριστιανικό της χαρακτήρα.
> Από την αρχή καταβλήθηκε η προσπάθεια η εκλογή της νέας πρωτεύουσας να εμφανιστεί ως έργο θεϊκής έμπνευσης που οδήγησε τον Κωνσταντίνο στην τελική του προτίμηση από άλλες τοποθεσίες. Σύμφωνα με τον εκκλησιαστικό ιστορικό του 5ου αι. Σωζομενό ο Κωνσταντίνος είχε επιλέξει ως θέση της πρωτεύουσας του την περιοχή γύρω από την Τροία, πατρίδα του Αινεία, του μυθικού γενάρχη των Ρωμαίων, στην οποία σχεδίαζε να μεταφέρει την έδρα του και ο Καίσαρας. Ενώ όμως τα έργα είχαν προχωρήσει –ο Σωζομενός μάλιστα τονίζει ότι ο επισκέπτης θα μπορούσε ακόμη και στις μέρες του να δει τις πύλες που είχαν κατασκευαστεί- ο Κωνσταντίνος είδε πάλι ένα όραμα: εμφανίστηκε ο θεός, για να του παραγγείλει να αλλάξει την τοποθεσία της νέας πρωτεύουσας και του υπέδειξε την πόλη του Βυζαντίου στη Θράκη. Ο Κωνσταντίνος υπάκουσε στη θεία επιταγή και σύμφωνα με τη διήγηση του Φιλοστόργιου(4ος-5ος αι.) κρατώντας ένα ακόντιο άρχισε να χαράζει την περίμετρο της πόλης. Καθώς όμως προχωρούσε, συνεχίζει ο Φιλοστόργιος, εκείνοι που τον ακολουθούσαν σχημάτισαν την εντύπωση ότι είχε χαράξει πολύ μεγαλύτερα όρια από εκείνα τα οποία χρειάζονταν. Όταν ένας από την ακολουθία ρώτησε τον Κωνσταντίνο «ως ποιο σημείο θα προχωρήσεις, δέσποτα», ο Κωνσταντίνος απάντησε: «μέχρι να σταματήσει εκείνος που προχωρεί μπροστά μου να με καθοδηγεί», υπονοώντας ότι κάποια θεϊκή παρουσία του έδινε οδηγίες για το τι έπρεπε να κάνει. Έτσι η ίδρυση της νέας πόλης έδωσε για άλλη μια φορά στον Κωνσταντίνο την ευκαιρία να εμφανιστεί ως εκλεκτός του θεού, που ενεργεί με την καθοδήγηση της θείας χάριτος. Αλλά και η εξαιρετική από κάθε άποψη τοποθεσία της νέας πόλης ήταν μια πρώτης τάξεως απόδειξη, ότι η εκλογή της οφειλόταν σε θεϊκή έμπνευση.
> Η Κωνσταντινούπολη είναι η αρχαία ελληνική πόλη του Βυζαντίου που είχε ιδρύσει το 659 π.Χ. ο Βύζας από τα Μέγαρα στην έσχατη άκρη της Ευρώπης, εκεί που ο Βόσπορος ανοίγει και σχηματίζει τη θάλασσα του Μαρμαρά. Η θέση της πόλης είχε πολλαπλά πλεονεκτήματα. Σύμφωνα με τον ιδρυτικό μύθο του Βυζαντίου που μας τον παραδίδει ο Στράβων, οι Μεγαρείς του Βύζαντα ακολούθησαν χρησμό που τους προέτρεπε να κτίσουν την πόλη τους απέναντι από την πόλη των τυφλών. Ως τυφλούς ο χρησμός υπονοεί τους Μεγαρείς που μερικά χρόνια νωρίτερα είχαν κτίσει στην αντικρινή ασιατική ακτή τη Χαλκηδόνα, και τους χαρακτηρίζει τυφλούς , γιατί δεν μπόρεσαν να δουν πόσο καλύτερη ήταν η θέση απέναντι. Βέβαια και η Χαλκηδόνα μια και είναι κι αυτή στο Βόσπορο που βρίσκεται στο σταυροδρόμι δύο από τους μεγαλύτερους εμπορικούς δρόμους της ιστορίας- το δρόμο που ενώνει την Ασία με την Ευρώπη και το δρόμο που ενώνει τον Εύξεινο Πόντο με το Αιγαίο και τη Μεσόγειο- έχει πλεονεκτήματα που λίγες πόλεις τα έχουν. Ωστόσο το Βυζάντιο είχε ένα πλεονέκτημα παραπάνω: μπροστά του ανοίγεται ένας κόλπος που είναι γνωστός ως Κεράτιος κόλπος εξαιτίας του σχήματός του, που είναι ένα κέρας, και που πάρα πολύ πετυχημένα ονομάστηκε και Χρυσούν Κέρας, επειδή εξαιτίας της εμπορικής του σημασίας συγκέντρωνε το χρυσάφι του κόσμου. Επίσης σχηματίζεται ένα ακρωτήριο και η πόλη που ήταν κτισμένη πάνω σ’ αυτό, είχε ένα φυσικό λιμάνι αλλά και προστασία από τη θάλασσα από τις τρεις πλευρές. Η φυσική αυτή οχύρωση μαζί με τα οχυρωματικά έργα με τα οποία την ενίσχυσαν οι εκάστοτε αυτοκράτορες - τα τείχη της Κωνσταντινούπολης κατασκευασμένα από την εποχή του Θεοδοσίου Β΄ αποτελούσαν την πλέον διάσημη οχύρωση του μεσαιωνικού κόσμου- της εξασφάλισε το απόρθητο. Στα 1.123 έτη της ιστορίας της η Κωνσταντινούπολη είχε πολιορκηθεί 23 φορές και είχε καταληφθεί μόνο μία φορά το 1204 από τους Σταυροφόρους. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε τη σταθερή πεποίθηση των κατοίκων της, ότι η πόλη τους ήταν «θεοφρούρητος» και «θεοφύλακτος πόλις». Στην Κωνσταντινούπολη συγκεντρώθηκαν πολλά ιερά κειμήλια και άγια λείψανα, που οι κάτοικοί της πίστευαν ότι χάριζαν την προστασία τους στην πόλη τους. Ανάμεσα στα κειμήλια αυτά το πιο ονομαστό και το πιο σεβαστό ήταν ένα κομμάτι Τίμιο Ξύλο που η Αγία Ελένη έφερε από τους Αγίους Τόπους μετά την ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού. Και όταν τον 5ο αι. έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη η ζώνη και η εικόνα της Παναγίας που είχε ζωγραφίσει ο Άγιος Λουκάς, η Παναγία αναδείχτηκε σε προστάτιδα της Πόλης.
> Ο Κωνσταντίνος υπήρξε ένας μεγάλος πολιτικός και η βασιλεία του συνδέεται με την έξοδο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από τη μεγάλη κρίση του 3ου αι. Ο Κωνσταντίνος μπόρεσε να ολοκληρώσει τις μεταρρυθμίσεις που πρώτος ξεκίνησε ο άλλος μεγάλος μεταρρυθμιστής αυτοκράτορας, ο Διοκλητιανός, να οργανώσει νέο διοικητικό σύστημα με αποτέλεσμα η ρωμαϊκή αυτοκρατορία να μετασχηματιστεί σε ένα πολυεθνικό κράτος. Προχώρησε επίσης σε νομισματική μεταρρύθμιση που γνώρισε τεράστια επιτυχία και η νέα νομισματική μονάδα, ο solidus, έγινε το διεθνές νόμισμα, το «δολάριο του μεσαίωνα». Η επιτυχία της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας του Μ. Κωνσταντίνου οφείλεται στις βελτιώσεις που έκανε στα μέτρα του Διοκλητιανού αλλά και σε δύο νέα ριζοσπαστικά μέτρα: τον εκχριστιανισμό της αυτοκρατορίας και την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης.
> Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης είναι από τα πιο σημαντικά γεγονότα της βασιλείας του Μ. Κωνσταντίνου.Η Κωνσταντινούπολη έγινε η έδρα μιας κεντρικής διοίκησης που ασκούσε τον έλεγχο σ’ όλη την αυτοκρατορία, έτσι ώστε η ρωμαϊκή αυτοκρατορία, όπως το διατύπωσε η Ελένη Ahrweiler, να μπορέσει να γίνει κράτος πριν γίνει έθνος. Σε μία εποχή όπου η έννοια πόλη ήταν ακόμη ταυτόσημη με την έννοια κράτος, η Κωνσταντινούπολη θα αναδειχτεί στην πόλη par exellence, και αρκούσε μόνο το όνομα Πόλις, για να καταλάβει κανείς ότι ο λόγος ήταν για την Κωνσταντινούπολη, τη Νέα Ρώμη, που γίνεται όχι μόνο η νέα έδρα των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, αλλά το νέο κέντρο της ρωμαϊκής Οικουμένης που τείνει τώρα πια να ταυτιστεί με τη χριστιανική Οικουμένη. Η Κωνσταντινούπολη γρήγορα ξεπέρασε σε μέγεθος και ομορφιά τη Ρώμη. Η ομορφιά, η μεγαλοπρέπεια και τα πλούτη της Κωνσταντινούπολης προκαλούν το θαυμασμό και την υπερηφάνεια των κατοίκων και υπηκόων της, που εκφράζονται στους χαρακτηρισμούς που απέδωσαν στην πρωτεύουσά τους: η Κωνσταντινούπολη είναι ο «οφθαλμός και η καρδιά της γης», το «έρεισμα των Χριστιανών», είναι η «πόλις των πόλεων», η «βσιλεύουσα πόλις», η «Πόλις», το «Θέατρο της Οικουμένης», ο «οφθαλμός της Οικουμένης». Οι χαρακτηρισμοί αυτοί συνδέονται και παραπέμπουν στον νέο ρόλο που ανέλαβε η Κωνσταντινούπολη ως έδρα της κεντρικής διοίκησης ενός συγκεντρωτικού κράτους. Η Κωνσταντινούπολη δεν ήταν μόνον η έδρα του αυτοκράτορα, αλλά μια πόλη που χτίστηκε αποκλειστικά ως πρωτεύουσα, η πρώτη πραγματική πρωτεύουσα με την έννοια που έχει στα χρόνια μας ο όρος αυτός.
> Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης σημείωσε την αρχή μιας νέας εποχής στην ιστορική εξέλιξη. Η νέα αυτοκρατορία που προέκυψε με τον μετασχηματισμό της σε κράτος δεν έχει σχεδόν τίποτε το κοινό με την παλιά ρωμαϊκή αυτοκρατορία, εκτός από το όνομα και τις οικουμενικές διεκδικήσεις: ο όρος Ρωμαίος που ήδη από την εποχή του Καρακάλλα με την constitutio antoniniana είχε χάσει το εθνικό του περιεχόμενο, δεν ετυμολογείται στο εξής από τη Ρώμη, αλλά από τη Νέα Ρώμη, δεν σημαίνει πια τον πολίτη της Ρώμης αλλά τον υπήκοο του κράτους της Νέας Ρώμης και εκφράζει τις οικουμενικές αξιώσεις, τις οποίες η ρωμαϊκή αυτοκρατορία απέκτησε εξαιτίας των κατακτήσεών της, ενώ η βυζαντινή εξαιτίας του εκχριστιανισμού της. Η Κωνσταντινούπολη ως έδρα του μοναδικού νόμιμου φορέα της κοσμικής εξουσίας που του είχε δοθεί από το θεό, συμβόλιζε την οικουμενική εξουσία.
>
> Διονυσία Μισίου
>
>
> Dialogos-DEP mailing list
> DIALOGOS-DEP site
>
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου