Η 9 Φεβρουαρίου είναι η ημέρα εορτασμού της Ελληνικής Γλώσσας παγκοσμίως. Φέτος τυχαίνει να εορτάζεται ενώ διερχόμεθα μέσω του πανδημικού σοκ που απειλεί, έναν χρόνο τώρα, όχι μόνον την υγεία του καθενός μας, αλλά και την κοινωνία μας, καθώς απειλείται, βεβαίως, και η οικονομία, καθώς και όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων που συνθέτουν τον πολιτισμό μας.
Η απειλή είναι σοβαρή, γιατί στρέφεται εναντίον του ιδίου του ανθρώπου, που είναι στο επίκεντρο της ελληνικής πολιτισμικής δημιουργίας. Ως αποτέλεσμα αυτής της απειλής, πολλά είναι αυτά που έχουν δει το φως της δημοσιότητας, καθώς εμφανίζονται διάφοροι τρόποι αντίδρασης στην πανδημική απειλή. Θα λειτουργήσουν οι κοινωνίες μας όπως και πριν, όταν μειωθεί, τουλάχιστον, η έκταση αυτής της απειλής, ή οι αλλαγές που ήδη βλέπουμε, όπως, π.χ., η εκτόξευση στην χρήση των ηλεκτρονικών μέσων ως εργαλείων διαφόρων μορφών, είναι εδώ για να μείνουν; Η Επιστήμη μπορεί να βρει ένα εμβόλιο, αλλά αδυνατεί ενώπιον τέτοιων ερωτημάτων. Πρέπει να στραφούμε στην φιλοσοφική σκέψη, σε αυτό δηλαδή που η αρχαία ελληνική γραμματεία ονόμασε "αγάπη της σοφίας", δηλ. φιλοσοφία, όπως προσπαθώ στις αμέσως επόμενες γραμμές. Στην προσπάθεια αυτή μάλλον δεν θα γίνουμε φιλόσοφοι, αλλά, πιθανόν, σοφώτεροι.
Στην εποχή της ηλεκτρονικής μαζικοποίησης, η γλώσσα έχει βρεθεί στο κέντρο του προβλήματος. Γραμματικοί κανόνες παραγνωρίζονται, συντμήσεις λέξεων εμφανίζονται ως νέες μορφές γραφής, και γενικώς η λειτουργικότητα φαίνεται να έχει καταστεί υπέρτατο μέτρο. Σε κάποιες γλώσσες το φαινόμενο αυτό και οι συγγενείς του εκφάνσεις, είναι εκτεταμένο, π.χ. στην αγγλική (texting), την lingua franca της εποχής, η οποία, λόγω της διεθνούς εμβέλειάς της, μεταφέρει, πολλές φορές, τα φαινόμενα αυτούσια και στις άλλες.
'Ομως, τι είναι η γλώσσα, πέρα από επικοινωνιακό φαινόμενο; Γλώσσα είναι η πραγματοποίηση της συνείδησης. Είναι η αποτύπωση της συνείδησής μας στην σκέψη. Είναι η ενδοεπικοινωνία του κάθε προσώπου, με τον εαυτό του, ξεκινώντας από το υποσυνείδητο, η οποία, αφού πρώτα συντελεσθεί, εξωτερικεύεται ως επικοινωνία με άλλα μέλη της κοινωνίας. Είτε στην ενδοεπικοινωνία, είτε στην επικοινωνία με το περιβάλλον, την γλώσσα που χρησιμοποιούμε μας την δίνουν άλλοι, π.χ. στο πλαίσιο της οικογένειας, αρχικώς, και, στην συνέχεια, ενός εκπαιδευτικού πλαισίου, για να καταστούμε συνειδητοί του εαυτού μας και αυτούσιοι σε σχέση με το περιβάλλον μας.
Ενώ δεν είναι απαραίτητο να το τονίσουμε, πρέπει να προσθέσουμε ότι το πρόσωπο ήδη αισθάνεται πριν από αυτό που θα διατυπώσει. Εδώ εντοπίζεται και το θαύμα του ανθρώπου, δηλαδή του αυθορμητισμού, στο γεγονός, δηλαδή, ότι το αίσθημα γίνεται άμεσα σκέψη και ταυτόχρονα λόγος. Εδώ βρίσκονται και οι αληθινές ρίζες της έννοιας του πολιτισμού, σαν συναισθηματικός πολιτισμός, σαν γλωσσικός πολιτισμός. Και τα δύο αυτά στοιχεία διαπιστώνεται ότι λείπουν, σε μεγάλο βαθμό από το άτομο, στην κοινωνία της ηλεκτρονικής μαζικοποίησης. Το συναίσθημα δίνει τον χώρο του σε διάφορες μορφές κωλυμάτων, π.χ. την πολιτική ορθότητα, ενώ την θέση του δημιουργικού λόγου, είτε θετικού, είτε αρνητικού, παίρνει η κοινή φρασεολογία που αναπαράγεται μαζικώς. Δεν πρόκειται για καινοτομία της εποχής της ηλεκτρονικής μαζικοποίησης, στην οποίαν τα φαινόμενα αυτά απλά έχουν ενταθεί, λόγω και των μέσων που η τεχνολογία θέτει στη διάθεσή μας. Οι ρίζες ανάγονται στις κοινωνίες που δημιούργησε η βιομηχανική επανάσταση.
Επομένως, η μίμηση κενής μορφής, χωρίς να εκφράζει ανθρώπινη ουσία, εκτείνεται και απομονώνει τον άνθρωπο από το ίδιο του το δημιούργημα, τον πολιτισμό. Και αυτό συμβαίνει γιατί τον απομονώνει από συνανθρώπους του, από την προσπάθεια ενός εκάστου να μεταφέρει, να επικοινωνήσει μέσω του εαυτού του με το κοινωνικό σύνολο, και όχι απλώς να αναπαράξει συμβατικές μορφές και πλαίσια που υιοθετεί, γιατί τα βρίσκει έτοιμα και τα αποδέχεται και τα καταναλώνει. Παραβλέπει, δυστυχώς, ότι έτσι καθίσταται ολοένα και περισσότερο ανελεύθερος, γιατί εφ' όσον διδάσκεται και εθίζεται είτε να μην εκφράζει τα θέλω του, είτε να χρησιμοποιεί συμβατικούς τρόπους που ορίζει η μάζα, κατ' ουσίαν αποκόπτει εαυτόν από την ιδιότητά του ως πολίτης, δηλαδή ως μέλος μίας κοινωνίας που διέπεται από πολιτικές έννοιες, από την τριβή των οποίων εκπηγάζει, ακριβώς, και ο πολιτισμός.
Ο βαθμός στον οποίον ο πολίτης ως πρόσωπο αισθάνεται ελεύθερος έχει άμεση σχέση με την γλώσσα, καθότι, ως ανεφέρθη προηγουμένως, γλώσσα είναι η πραγματοποίηση της συνείδησης. Για να καταστεί αυτό εφικτό χρειάζεται μία σειρά γλωσσικών ιδιοτροπιών, θα έλεγα, οι οποίες δεν υπάρχουν σε άλλες γλώσσες, κυρίως τις ευρωπαϊκές, μολονότι σαν επιστημονικές και φιλοσοφικές γλώσσες έχουν δεχθεί βαθιά επιρροή από την αρχαία ελληνική γραμματεία. Πρόκειται για ιδιαιτέρως σημαντικό γεγονός, διότι αφορά στην ανθρώπινη ικανότητα της συνειδητής γνώσης και κατανόησης. Η ιδιαιτερότητα της ελληνικής έγκειται εις το ότι είναι γλώσσα εννοιολογική. Το περιεχόμενο στην λέξη Νους βρίσκεται σε κάθε μία από τις λέξεις όπως, π.χ., Γνώση, Κατανόηση, Διάνοια και 'Εννοια. Το ίδιο σαφής είναι και η λέξη αισθάνομαι, καθότι το περιεχόμενό της μεταφέρεται από τις λέξεις αίσθημα, αίσθηση, διαίσθηση και συναίσθηση, για να εκφράσει την περίπλοκη σχέση των συναισθηματικών ενεργειών του ανθώπου με εκείνες της λογικής. Η ελληνική λέξη "λογική", με την Αριστοτελική της έννοια, πέρασε σε όλες τις γλώσσες της Ευρώπης, χωρίς να υπάρχει η έννοια της λέξης "Λόγος", λέξης η οποία δεν εκφράζει μόνον την κατανοητή προφορική επικοινωνία του ανθρώπου, αλλά ταυτόχρονα και την αιτία ενός γεγονότος. Η λέξη "Λόγος" μερικώς μόνον καλύπτεται από την λατινική λέξη "Ratio", η οποία αποτέλεσε και την ρίζα του Διαφωτισμού, δηλαδή τον "Rationalismus". Ο ρασιοναλισμός, όμως, μέρος, μόνον, είναι του Λόγου και φέρει την αντίθεση μεταξύ λογικής και συναισθήματος, σε βάρος του δεύτερου.
Για πολλά χρόνια η δυτική επιστήμη βασίζετο σε αυτήν την προτιμησιακή, για τη λογική, προσέγγιση, την οποίαν μετρούσε με τον δείκτη "I.Q.". ΄Ηταν όμως ετεροβαρής, γιατί παρέβλεπε κάθε συναισθηματική, αισθησιακή και διαισθητική εκδήλωση του ανθωπίνου νοός, διότι τη θεωρούσε δευτερεύουσα και άσχετη με το "Ratio". Η αποδοχή, εκτός από το "I.Q.", και του συναισθηματικού δείκτη ευφυίας "S.Q.", είναι πρόσφατη αποδοχή αυτού που η αρχαία ελληνική γραμματεία θεωρούσε βασικό: 'Οτι οι ικανότητες του ανθρώπου, μέσω της λογικής, να κατανοεί, είναι απόλυτα συνυφασμένες με τις συναισθηματικές, διαισθητικές και εν γένει αισθηματικές ικανότητητες. Ιστορικώς, η αποδοχή του στεγνού "Ratio" δόξασε τον ορθολογισμό, και έπλασε έναν κόσμο ορθολογικών κανόνων που οδήγησε στην άνθηση των δυτικών επιστημών, κυρίως των φυσικών και της τεχνολογίας, με συνειδητή, παράλληλα, καταπίεση του συναισθηματικού παράγοντα, εις βάρος, βεβαίως, τινί μέτρω, και της ελευθερίας του ανθρώπου, η οποία δεν συμποσούται μόνον στις πολιτικές ελευθερίες, οι οποίες βεβαίως, δεν πρέπει να υποτιμούνται.
Οι έννοιες που εκφράζει η ελληνική γλώσσα είναι, επομένως, διαχρονικές, και έχουν συντελέσει στην άμεση πραγμάτωση του ανθρώπινου φαινομένου που ονομάζεται "πολιτισμός", ή "κουλτούρα". Αυτό επετεύχθη μέσω των δανείων των άλλων γλωσσών από την ελληνική, δανείων που στην ιατρική, π.χ., έλαβαν την μορφή πλημμυρίδας. Ακόμη και σήμερα, μετά από τόσες χιλιετίες, η ελληνική γλώσσα παραμένει ζωντανή, σε δημοτική μορφή, χωρίς όμως να στερείται των δυνατοτήτων έκφρασης της ανθρώπινης παρουσίασης και αυτοκατανόησης, στοιχείων που είναι φορείς της "ανθρωπιάς". Χωρίς αυτά, οι έννοιες του "ανθρωπισμού" και του "ουμανισμού" μεταδίδονται μονον σαν μόρφωση - μέρος ενός εκπαιδευτικού συστήματος, και αποχωρίζονται από την "ανθρωπιά", αφού βασίζονται στον διαχωρισμο μεταξύ "Ratio" και "μη ορθολογικών αισθημάτων".
Στην εποχή της ηλεκτρονικής μαζικοποίησης, οι προκλήσεις είναι μεγάλες και πολύ πιο δυνατές από αυτές που ο πολιτισμός αντιμετώπισε στο παρελθόν. Ως φορείς του πολιτισμού, όλοι μας έχουμε χρέος να τον διαφυλάξουμε και τον παραδώσουμε στις επόμενες γενιές πλουσιώτερο, αντί φτωχώτερο. Φτωχαίνουμε και ως άνθρωποι, θέτοντας την ανθρωπιά μας υπό την ομηρεία δαιμόνων, όπως ο ολοκληρωτισμός, σε διάφορες μορφές, που έχουν αποδείξει στο παρελθόν πόσο καταστροφικοί μπορούν να είναι. Από εμάς εξαρτάται εάν θα επιτρέψουμε να επανεμφανισθούν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου