Η Επαναχάραξη των Συνόρων στα Βαλκάνια Επανέρχεται στη Διεθνή Ατζέντα

 

Υπό κ. Ζαχαρία Βερίγου, Αντγου ε.α., Μέλους ΣΕΕΘΑ και Επιτίμου Δκτού Β΄ ΣΣ (Απρίλιος 2021)

Τα χρονίζοντα προβλήματα στα Βαλκάνια, απότοκα των πολέμων της δεκαετίας του 1990, οι οποίoι επέφεραν τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, και την δημιουργία νέων κρατικών οντοτήτων, είναι πολλά και υπονομεύουν την ειρήνη, την ασφάλεια και την σταθερότητα στην περιοχή. Ωστόσο, δύο από αυτά, οι σχέσεις του Κοσσυφοπεδίου με την Σερβία, και η κρατική δυσλειτουργία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, η οποία προέρχεται από το Σύνταγμα που επιβλήθηκε με την Συμφωνία του Ντέιτον και την έλλειψη προθυμίας των συνιστωσών εθνοτήτων να συνεργαστούν, θεωρούνται από τα σημαντικότερα, και ευρίσκονται τακτικά στο προσκήνιο, αφού επηρεάζουν τις λοιπές χώρες της περιοχής, με τις οποίες έχουν ιστορικούς, εθνικούς, θρησκευτικούς, οικονομικούς, πολιτικούς, και λοιπούς δεσμούς/διαφορές και επηρεάζονται από αυτές. Παράλληλα επηρεάζουν τις σχέσεις των ξενών δυνάμεων, ( ΕΕ, ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Τουρκία, ΝΑΤΟ, χώρες του Κόλπου ), που δραστηριοποιούνται ή έχουν οικονομικά, γεωπολιτικά καi γεωστρατηγικά συμφέροντα στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Στο πλαίσιο αυτό, ένα « non paper », το οποίο δημοσίευσε η σλοβένικη ιστοσελίδα « Necenzurirano.si », τον περασμένο Απρίλιο, με τίτλο « Δυτικά Βαλκάνια - ένας δρόμος προς τα εμπρός», επανάφερε στην επικαιρότητα το θέμα της αλλαγής συνόρων στα Βαλκάνια. Το έγγραφο φέρεται να παραδόθηκε στον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Charles Michel, τον περασμένο Φεβρουάριο.

  Ο συντάκτης του εγγράφου παραμένει μυστήριο. Αρχικά, αποδόθηκε στον πρωθυπουργό της Σλοβενίας Janez Janša, ο οποίος το αρνήθηκε με μια δήλωση που δημοσιεύτηκε στο Twitter. Σύμφωνα με τους Σλοβένους δημοσιογράφους, σίγουρα δεν γράφτηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών της Σλοβενίας, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι μέρος του περιεχομένου θα μπορούσε να έχει γραφτεί στη Βουδαπέστη.

Επίσης, δημοσιογραφικές πηγές, αλλά και πολιτικοί εκτιμούν ότι στη σύνταξη του εγγράφου συμμετείχε και η Σερβία ή και η Κροατία, μπορεί και η Μόσχα. Ακόμη, ο Πρωθυπουργός της Αλβανίας, Edi Rama, ισχυρίστηκε ότι είχε μιλήσει με τον Σλοβένο Πρωθυπουργό, πριν από λίγο καιρό, για να παρουσιάσει διάφορες ιδέες και είχε δει αυτό το έγγραφο. Σε κάθε περίπτωση, στους διπλωματικούς κύκλους στις Βρυξέλλες, αναφέρεται ως «σλοβενικό» έγγραφο, επειδή το γραφείο του κ. Jansa φέρεται να συμμετείχε στην αποστολή του σε διάφορες διευθύνσεις. Σημειώνεται ακόμη ότι, την περίοδο που διέρρευσε το έγγραφο, είχε ξεσπάσει διπλωματική διαμάχη μεταξύ Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και Σλοβενίας , μετά από ενέργεια του Σλοβένου Προέδρου, Borut Pahor, o οποίος , σε συνάντηση με τα τρία μέλη της τριμερούς προεδρίας της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, τον Μάρτιο, ρώτησε εάν θα ήταν δυνατόν για τη χώρα να «χωρίσει ειρηνικά». Ο Κροάτης και ο Βόσνιος συμπρόεδροι, Željko Komšić και Šefik Džaferović επιβεβαίωσαν ότι πράγματι τέθηκε η ερώτηση, και η απάντηση ήταν ότι: « δεν θα ήταν δυνατή μια ειρηνική διάλυση». Αντίθετα, ο Σέρβος Πρόεδρος Milorad Dodik , δήλωσε διαφορετικά. Έκτοτε, ο Dodik έχει εκφράσει δύο φορές την υποστήριξή του για την ειρηνική διάλυση της χώρας: πρώτα στο κοινοβούλιο της Δημοκρατίας Σέρπσκα, μία από τις δύο οντότητες που απαρτίζουν τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, και σε συνέντευξη του στο πρακτορείο ειδήσεων SRNA.

Σύμφωνα με πληροφορίες από ανοικτές πηγές, αφού δεν υπάρχει επίσημη ανακοίνωση για το ακριβές περιεχόμενο, το έγγραφο αναφέρεται στα «ανεπίλυτα εθνικά ζητήματα των Σέρβων, των Αλβανών και των Κροατών», τα οποία προέκυψαν μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, καθώς και στα βασικά ζητήματα που παραμένουν άλυτα, μετά την επίτευξη της ειρήνης, και προτείνει, μια ποικιλία μέτρων που αποσκοπούν στη δημιουργία εθνικά ομοιογενών κρατών στην περιοχή, και, ουσιαστικά, τη δημιουργία «Μεγάλης Αλβανίας», «Μεγάλης Κροατίας» και «Μεγάλης Σερβίας». Αναλυτικότερα προτείνει:

1. Ενοποίηση του Κοσσυφοπεδίου και της Αλβανίας. Το σερβικό τμήμα του Κοσσυφοπεδίου θα λάβει ειδική κατάσταση, στα πρότυπα του Νότιου Τιρόλο ( αυτόνομη επαρχία στη βόρεια Ιταλία, όπου η πλειοψηφία του πληθυσμού μιλά γερμανικά).

2. Ενοποίηση ευρύτερου τμήματος του εδάφους της Δημοκρατίας της Σέρπσκα με τη Σερβία. «Σε αυτήν την περίπτωση, η Σερβία είναι έτοιμη να συμφωνήσει για την ενοποίηση του Κοσσυφοπεδίου και της Αλβανίας», αναφέρει το έγγραφο.

3. Το κροατικό εθνικό ζήτημα να επιλυθεί με τη συγχώνευση των περισσότερων κροατικών καντονιών της Βοσνίας με την Κροατία ή δίνοντας ειδικό καθεστώς στο κροατικό τμήμα της Βοσνίας (ακολουθώντας το παράδειγμα του Νότιου Τιρόλου).

4. Το υπόλοιπο τμήμα της Βοσνίας να αποτελέσει ανεξάρτητο λειτουργικό κράτος, το οποίο, με δημοψήφισμα, να αποφασίσει εάν θα ενταχθεί στην ΕΕ ή θα ακολουθήσει ένα μέλλον εκτός της ΕΕ (ακολουθώντας το παράδειγμα της Τουρκίας) .

Δεδομένου ότι το « non paper » είναι ένα ανεπίσημο διπλωματικό έγγραφο, που προορίζεται για την επικοινωνία διαφόρων απόψεων και πρωτοβουλιών, χωρίς επίσημο χαρακτήρα, και έφτασε στον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου εκτός επίσημου διπλωματικού ταχυδρομείου, ο τελευταίος θα μπορούσε να αρνηθεί την ύπαρξή του. Επίσης, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή δεν είναι η επίσημη θέση της Σλοβενίας, (άλλωστε, μετά τη διαρροή του εγγράφου ο Πρωθυπουργός και ο Πρόεδρος τάχθηκαν υπέρ της διατήρησης των υφισταμένων συνόρων), ΄η όποιου άλλου συνέταξε το έγγραφο, αλλά μία από τις πολλές άτυπες προτάσεις, για πιθανή λύση στο ζήτημα που αφορά στις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Το περιεχόμενό του εγγράφου έρχεται σε πλήρη αντίφαση με όλα τα έγκυρα έγγραφα, στα οποία βασίζεται η ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική, αλλά και το κεκτημένο της ΕΕ, της οποίας την Προεδρεία αναλαμβάνει η Σλοβενία, από την 1η Ιουλίου.

Η ιδέα της επαναχάραξης των συνόρων δεν είναι νέα. Είχαμε γράψει σχετικά, σε αυτή τη στήλη, στο τεύχος με αριθμό 117, των «Εθνικών Επάλξεων». Επίσης, ο πρώην Πρόεδρος του Κοσσυφοπεδίου Hashim Thaçi, και ο Πρόεδρος της Σερβίας Aleksandar Vucic είχαν συμφωνήσει για «επαναχάραξη», ή «διόρθωση», ή «διευθέτηση» των συνόρων, με τη Γερμανίδα Πρόεδρο να απορρίπτει την πρόταση. Επίσης, ο Σέρβος Milorad Dodik, μέλος της τριμελούς προεδρίας της Β-Ε, δεν χάνει ευκαιρία να δηλώνει ,ότι θα οργανώσει δημοψήφισμα, προκειμένου να αποσχισθεί η Δημοκρατία Σέρπσκα από την Β-Ε.

Ωστόσο, δημοσιοποίηση του « non paper », σε μια περίοδο κατά την οποία, η ευρωατλαντική συνεργασία βελτιώνεται, οι ΗΠΑ επανέρχονται ενεργά στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Ευρώπη, οι σχέσεις της ΕΕ και των ΗΠΑ με την Ρωσία, την Τουρκία και την Κίνα (χώρες με οικονομικά, γεωπολιτικά και γαιωστρατηγικά συμφέροντα στην περιοχή) βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδο, παρατηρείται έντονη κινητικότητα για την επίλυση της διαμάχης Σερβίας-Κοσσυφοπεδίου, αναμένονται αποφάσεις για τη διεύρυνση της ΕΕ με τις χώρες των Δυτ. Βαλκανίων, προκάλεσε πολλά ερωτήματα και ποικίλες αντιδράσεις. Συγκεκριμένα:

Σύμφωνα με αναλυτές, το «non-paper» έδειξε ότι, η δέσμευση της ΕΕ για την διατήρηση των υφισταμένων συνόρων, δεν είναι σαφής, και επισημαίνουν ότι όταν εμφανίστηκε, για πρώτη φορά, το έγγραφο, το γραφείο του Charles Michel απέτυχε να καταδικάσει αμέσως το περιεχόμενό του, αλλά το έπραξε δέκα ημέρες μετά τη διαρροή του, και τρεις μήνες μετά την παραλαβή του . Αυτή η καθυστέρηση, καθώς και η πιθανή πρόταση της κυβέρνησης κράτους/ών μέλους/ών, σύμφωνα με τους αναλυτές, υποδηλώνουν σημαντική εσωτερική διαφωνία της ΕΕ, σχετικά με τον τρόπο προσέγγισης των εδαφικών θεμάτων των Δυτικών Βαλκανίων.

Υπάρχει εκτίμηση σε πολιτικούς, διπλωματικούς και δημοσιογραφικούς κύκλους ότι το έγγραφο συντάχθηκε και διέρρευσε, προκειμένου να βολιδοσκοπήσουν οι αντιδράσεις, τόσο της κοινωνίας των πολιτών, όσο και της διεθνούς κοινότητας, και ανάλογα να προσαρμοσθούν οι επόμενες ενέργειες της ΕΕ.

Μετά την δημοσιοποίηση του εγγράφου, το σύνολο σχεδόν της διεθνούς κοινότητας τοποθετήθηκε αρνητικά στην οποιαδήποτε αλλαγή συνόρων, πλην όμως, με διαφορετική ένταση, διαφορετικό σκοπό και διαφορετική προσέγγιση, ο καθένας. Συγκεκριμένα:

 Το ΥΠΕΞ των ΗΠΑ εξέδωσε ανακοίνωση, με την οποία , τονίζεται ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν δεσμευτεί να υποστηρίξουν τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων στο δρόμο τους προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την ένταξη σε βασικούς ευρωπαϊκούς και ευρωατλαντικούς θεσμούς, καθώς και να αντιμετωπίσουν «τον ενεργειακό εξαναγκασμό της Ρωσίας», και να προστατευτούν από « τις κακοήθεις πρακτικές της Κίνας». Ακόμη, τονίζονται οι ισχυροί οικονομικοί δεσμοί των ΗΠΑ με τις χώρες της περιοχής και η συνεργασία στους τομείς άμυνας και ασφάλειας, η υποστήριξη του διαλόγου μεταξύ Κοσσυφοπεδίου και Σερβίας, με επίκεντρο την αμοιβαία αναγνώριση, και η στήριξη της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης για την επίτευξη των μεταρρυθμίσεων, που θα της επιτρέψουν να ευημερήσει και να εξασφαλίσει το καθεστώς υποψηφίου της ΕΕ. Επίσης, διαπιστώνει ότι, η προτεινόμενη αλλαγή συνόρων στα Βαλκάνια, σε εθνικό επίπεδο, κινδυνεύει να προωθήσει την αστάθεια στην περιοχή και να προκαλέσει αναμνήσεις από προηγούμενες εντάσεις . Επιπλέον, στις 8 Ιουνίου, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ υπέγραψε δύο εκτελεστικά διατάγματα, με τα οποία συνεχίζεται η κατάσταση έκτακτης ανάγκης στα Δυτ. Βαλκάνια, και λαμβάνονται μέτρα κατά της περιουσίας ατόμων που συμβάλλουν στην αποσταθεροποιητική κατάσταση στην περιοχή.

Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η κοινή δήλωση των ηγετών της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες , στις 14 Ιουνίου.

Αντίστοιχα, επικεφαλής εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Eric Mamer δήλωσε: «δεν είμαστε απολύτως υπέρ μιας αλλαγής στα σύνορα», ενώ ο Γερμανός Υπουργός Εξωτερικών, Heiko Maas, απέρριψε ξεκάθαρα την ιδέα του επανασχεδιασμού των συνόρων στα Δυτικά Βαλκάνια, με εθνοτικές γραμμές.

Οι υπουργοί Εξωτερικών των κρατών μελών της G7, σε μια κοινή δήλωση, στο τέλος της συνόδου κορυφής που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο από τις 3 έως τις 5 Μαΐου, αξιολόγησαν ότι: «Οι αδικαιολόγητες εικασίες σχετικά με την αλλαγή συνόρων, σε εθνοτικό επίπεδο, δεν αποτελούν λύση στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η περιοχή» , και ότι: «Τέτοιες αλλαγές θα αποτελούσαν απειλή για την περιφερειακή ασφάλεια.» Ακόμη:» Απορρίπτουμε αποφασιστικά κάθε απόπειρα υπονόμευσης της εδαφικής ακεραιότητας της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης». Επίσης, οι G7 κάλεσαν το Βελιγράδι και την Πρίστινα να συμμετάσχουν στις διαπραγματεύσεις, με τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ ζήτησαν εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, κράτος δικαίου και καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και της διαφθοράς, και υποστήριξαν την περαιτέρω πρόοδο στην περιφερειακή συνεργασία, ιδίως μέσω της κοινής περιφερειακής αγοράς, της πράσινης ατζέντας για τα Δυτικά Βαλκάνια και της διαδικασίας του Βερολίνου.

Η Τουρκία, η οποία, σύμφωνα με τον ΥΠΕΞ της Βοσνία-Ερζεγοβίνης είναι ο πιο σημαντικός σύμμαχος της, εξέφρασε βαθιά ανησυχία για το έγγραφο, και δήλωσε, μέσω του ΥΠΕΞ της, ότι οποιοδήποτε έγγραφο αμφισβητεί την εδαφική ακεραιότητα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης είναι πολύ επικίνδυνο, τόσο για τα Βαλκάνια, όσο και για την υπόλοιπη Ευρώπη.

Η Ρωσία δεν έχει λάβει σαφή θέση, πλην όμως τονίζει ότι θα υποστηρίξει τις αποφάσεις της Σερβίας.

Οι εμπλεκόμενες χώρες [Κροατία, Σερβία, Βόρεια Μακεδονία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ( με εξαίρεση τον Πρόεδρο της Σερβικής οντότητας ), Κοσσυφοπέδιο], τάσσονται κατά της επαναχάραξης των συνόρων, τονίζοντας ότι αυτό θα επιφέρει πολεμικές συγκρούσεις. Επισημαίνεται ότι, η Αλβανία δεν έχει λάβει σαφή θέση. Σημειώνεται, ότι κατά την σύνοδο κορυφής των χωρών των Δυτ. Βαλκανίων, που μετέχουν στη διαδικασία Brdo-Brioni, η οποία πραγματοποιήθηκε στη Λιουμπλιάνα της Σλοβενίας, στις 17 Μαΐου, και αποσκοπούσε στην επιτάχυνση της διαδικασίας διεύρυνσης της ΕΕ προς τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, τέθηκε το θέμα μιας πιθανής αναθεώρησης των βαλκανικών συνόρων σε εθνοτική βάση, πλην όμως απορρίφθηκε αμέσως, από όλους τους μετέχοντες. Επίσης, όταν ζητήθηκε να ενταχθεί στο κοινό ανακοινωθέν η έγκριση ενός ψηφίσματος, που να ζητά την αμετάβλητη κατάσταση των υφιστάμενων συνόρων στην περιοχή, ο Πρόεδρος της Σερβίας απέρριψε μια τέτοια διατύπωση στο ψήφισμα, διότι θα σήμαινε ότι η Σερβία, έμμεσα, αναγνωρίζει τα σύνορα του Κοσσυφοπεδίου.

Οι Πρόεδροι της Σλοβενίας και της Κροατίας φιλοξένησαν τους ηγέτες της Αλβανίας, του Κοσσυφοπεδίου, του Μαυροβουνίου, της Βόρειας Μακεδονίας, της Σερβίας και της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης στη 10η σύνοδο κορυφής της Διαδικασίας Μπρντο-Μπριτζούνι στη Λιουμπιάνα στις 17 Μαίου.

Στις 26 Απριλίου, τα μέσα ενημέρωσης του Κοσσυφοπεδίου δημοσίευσαν ένα άλλο «non-paper», το οποίο φέρεται να συντάχθηκε από τη Γερμανία και τη Γαλλία, και αναφέρει ότι τα δύο κράτη μέλη της ΕΕ απαιτούν από τη Σερβία να "σεβαστεί" την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα του Κοσσυφοπεδίου , και η Πρίστινα να παραχωρήσει ευρύτερη αυτονομία σε δέκα Σέρβικους δήμους, μέσω της Ένωσης Σέρβικων (δέκα) Δήμων (ASM), και επίσης να δημιουργήσουν μια Αυτόνομη Περιφέρεια του Βόρειου Κοσσυφοπεδίου . Ωστόσο, οι Γερμανοί διπλωμάτες λένε ότι το Βερολίνο δεν βρίσκεται πίσω από το ανεπίσημο έγγραφο, αν και μεγάλο μέρος του περιεχομένου είναι η επίσημη θέση της ΕΕ.

Ο απερχόμενος διεθνής Ύπατος Εκπρόσωπος στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Valentin Izko, δήλωσε ότι : « Η αλλαγή συνόρων σημαίνει να χύσετε αίμα, δεν υπάρχει τρόπος να το κάνετε ειρηνικά. Μην ανοίξετε το κουτί της Πανδώρας». Καθώς επίσης : «Κάνουμε ένα λάθος αν πιστεύουμε ότι οι παγωμένες συγκρούσεις παραμένουν παγωμένες για πάντα, αφου μπορεί να ξεσπάσουν ανά πάσα στιγμή. Αυτό θα μπορούσε επίσης να συμβεί στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη».

Επίλογος

Τα προαναφερόμενα αποδεικνύουν ότι, το σχέδιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης των χωρών των Δυτ. Βαλκανίων έχει αποτύχει και το επόμενο στάδιο περιλαμβάνει νέες συγκρούσεις και σύνορα. Μόνο ένα σταθερό πλαίσιο ολοκλήρωσης μπορεί να φέρει μακροπρόθεσμη σταθερότητα στα Βαλκάνια, όπως αυτό είχε καθορισθει στη Σύνοδο της Θεσσαλονίκης, το 2003, όταν οι ηγέτες της ΕΕ προσέφεραν ένταξη σε όλες τις χώρες της περιοχής, επισημαίνει ο Carl Bildt, πρώην πρωθυπουργός και πρώην υπουργός εξωτερικών της Σουηδίας.

Οι καθυστερήσεις της διαδικασίας διεύρυνσης και το πλαίσιο ολοκλήρωσης, αποδυναμώνουν την επιθυμία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης των Βαλκανικών χωρών, μειώνουν την εμπιστοσύνη στην ΕΕ, και είναι αναπόφευκτο να εμφανιστούν ξανά οι παλιές εντάσεις. Ακόμα και σήμερα (22 Ιουνίου), το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της ΕΕ, που συνεδρίασε στο Λουξεμβούργο, δεν κατάφερε να ανάψει το «πράσινο φως» για να ξεκινήσει η ενταξιακή διαδικασία για τα Σκόπια και τα Τίρανα.

Η ΕΕ απαιτείται να βελτιώσει την αξιοπιστία της, να επανεξετάσει τις θεσμικές ρυθμίσεις της, και να δώσει πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα και σημασία σε διάφορα ενδιάμεσα στάδια ολοκλήρωσης.

«The Balkans non-paper and the dangers of Plan B», του Carl Bildt, 10 May 2021, https://ecfr.eu/article/the-balkans-non-paper-and-the-dangers-of-plan-b/.