… Σε περίπτωση που ηγείται της ομάδας σας ένας φαύλος ηγέτης, σας προτείνουμε να επικεντρωθείτε στη δική σας ευημερία και να απομακρυνθείτε από την επιρροή του όσο το δυνατόν πιο γρήγορα....
Γράφει ο Γιώργος Μεντζελίδης
Πολύς λόγος γίνεται, και απόλυτα δικαιολογημένα μάλιστα, για τον τρόπο άσκησης εξουσίας και κυρίως για τις διαχειριστικές για τις ηγετικές ικανότητες του σημερινού μπλοκ κυβερνητικής εξουσίας και του επικεφαλής Πρωθυπουργού. Το κείμενο που ακολουθεί είναι ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο του Γιώργου Μεντζελίδης με τίτλο «Ομάδα & Ηγεσία στην εργασία» (εκδόσεις OWNBOOKS, 2016). Μέσα από τις γραμμές του κειμένου μπορεί κάνεις εύκολα να διακρίνει μερικά από τα χαρακτηριστικά της σημερινής εξουσίας….
1. Κακή Ηγεσία
Μελετώντας το θέμα της ηγεσίας συνολικά, οι ειδικοί αγνόησαν γενικά την έννοια της κακής ηγεσίας. Αυτό ήταν και παραμένει ένα παράδοξο. Η απουσία εκτεταμένης έρευνας γύρω από την κακή ηγεσία έρχεται σε έντονη αντίθεση με την ογκωδέστατη βιβλιογραφία γύρω από το πώς να γίνει κανείς ένας εξαιρετικός αρχηγός. Πώς μπορεί κανείς να πιστεύει ότι οι άνθρωποι μπορούν να διδαχθούν για την καλή ηγεσία χωρίς προηγουμένως να έχουν επεξηγηθεί σε αυτούς οι παγίδες της κακής ηγεσίας; Το να εξαιρέσει κανείς την κακή ηγεσία από τη συζήτηση είναι μάλλον παραπλανητικό και ισοδυναμεί με το παράδειγμα μιας ιατρικής σχολής που θα ισχυριζόταν ότι διδάσκει για την υγεία, ενώ αγνοεί την ασθένεια. Σήμερα υποστηρίζεται ότι οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν να είναι ηγέτες και το να είναι κανείς ηγέτης απαιτεί να είναι ένας άνθρωπος ικανός και με χαρακτήρα. Επιπλέον, η σύγκλιση αυτή είναι πρόσφατη. Πριν από τον 20ό αιώνα, τα ζητήματα της ηγεσίας θεωρούνταν περισσότερο ως ζητήματα σχετικά με τον τρόπο ελέγχου των κακών ηγετών και τον τρόπο διαμόρφωσης καλών ηγετών. Για παράδειγμα, ο Machiavelli δεν συμπεριέλαβε την ηθική στην πραγματεία του για την ηγεσία.
Είχε δηλώσει, μάλιστα, ότι «Ένας πρίγκιπας δεν υστερεί ποτέ θεμιτών επιχειρημάτων για να αθετήσει την υπόσχεσή του». Υποστήριζε ότι η βία, η ωμότητα ήταν απλώς ένα μέρος της ηγεσίας και του κόσμου. Τα Συντάγματα των σύγχρονων δημοκρατικών χωρών και οι δικλείδες ασφαλείας που έχουν ενσωματωθεί σε αυτά σχεδιάστηκαν αρχικά για να σταματούν την κακή ηγεσία και να προστατεύουν τους ανθρώπους από αυτή. Στις μέρες μας, ωστόσο, οι άνθρωποι έχουν την τάση να αναζητούν την καλή πλευρά των ηγετών τους, αντί να αντιμετωπίζουν την πραγματικότητα της κακής ηγεσίας. Οι σπουδές πάνω στην ηγεσία αντικατοπτρίζουν, ως εκ τούτου, τις θετικές συνδέσεις που οι σύγχρονοι αναλυτές γύρω από τις επιχειρήσεις και τον πολιτισμό έχουν προσδώσει στον όρο. Το αυτονόητο συμπέρασμα που αντλείται από το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιογραφίας είναι ότι ο μόνος τρόπος για να μάθει κανείς να ηγείται είναι μέσα από σκληρή προσπάθεια. Τι γίνεται όμως αν ο ηγέτης, δεν έχει εκπαιδευτεί στο πώς να είναι ένας «καλός ηγέτης». Εδώ θα εκθέσουμε τις κατηγορίες και τις ενδείξεις της κακής ηγεσίας και, προκειμένου να το επιτύχουμε αυτό, είναι καλύτερα να προετοιμάσουμε τους αναγνώστες για την αναπόφευκτη εκείνη στιγμή που θα χρειαστεί να έρθουν αντιμέτωποι με την κακή ηγεσία στη ζωή τους. Καθώς υπάρχουν πάρα πολλές γκρίζες αποχρώσεις στο θέμα της ηγεσίας (τόσο καλές όσο και κακές), δεν φιλοδοξούμε να προσεγγίσουμε όλες τις δυνατές περιπτώσεις με τη μία. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε, ωστόσο, είναι να δώσουμε στον αναγνώστη μια γεύση για το τι πρέπει να γνωρίζει και να αναζητά και με ποιον τρόπο να λαμβάνει προληπτικά μέτρα για να περιορίζει την εξάπλωση της κακής ηγεσίας.
2. Τι είναι ηγέτης;
Οι ηγέτες είναι άνθρωποι που λαμβάνουν αποφάσεις για λογαριασμό της ομάδας τους. Ακόλουθοι είναι όλοι οι υπόλοιποι σε αυτή την ομάδα που δείχνουν τουλάχιστον περιορισμένη υποταγή στο πρόσωπο που λαμβάνει τις αποφάσεις. Ο ευρύς αυτός ορισμός μπορεί να συμπεριλαμβάνει μικρότερες και σαφώς προσδιορισμένες ομάδες, όπως οι αθλητικές ομάδες ή και μεγαλύτερες ομάδες, όπως οι μεγάλες επιχειρήσεις. Ανεξάρτητα από το μέγεθος της επιχείρησης, υπάρχει σχεδόν πάντοτε σε αυτή κάποιος αρχηγός.
Σε αυτό το πλαίσιο η ηγεσία/αρχηγία απαιτεί ακολούθους. Ηγέτες/αρχηγοί δεν υπάρχουν αν δεν βρίσκονται άλλοι να τους ακολουθήσουν. Επιπλέον η καλή ηγεσία μπορεί να ανατραπεί από κακούς ακολούθους και οι καλοί ακόλουθοι δεν έχουν καμία αξία χωρίς καλή ηγεσία. Οι κακοί ηγέτες και οι κακοί ακόλουθοι συνήθως συμβαδίζουν, παρόλο που οι πρώτοι διαδραματίζουν συχνά καταλυτικό ρόλο για τους τελευταίους. Για να κατανοήσουμε τη σχέση μεταξύ κακού ηγέτη και κακών ακολούθων, θα πρέπει πρώτα να προσδιορίσουμε την έννοια του κακού ηγέτη. Σύμφωνα με τον Kellerman, υπάρχουν εφτά διαφορετικοί τύποι κακού ηγέτη.
3. Τύποι Κακού Ηγέτη
* Μη Ικανός
Ο αρχηγός και τουλάχιστον ορισμένοι ακόλουθοι δεν διαθέτουν τη θέληση ή τις δεξιότητες (ή και τα δύο) για να είναι αποτελεσματικοί. Ένας μη ικανός ηγέτης μπορεί, για παράδειγμα, να μην είναι εξοικειωμένος με την τεχνολογία ή να μη διαθέτει τη διορατικότητα να δει τις αλλαγές που φαίνονται στον ορίζοντα. Οποιοδήποτε κι αν είναι το πρόβλημα, η έλλειψη ικανότητας του αρχηγού θα έχει αρνητική επίπτωση στην ομάδα. Ορισμένοι ακόλουθοι μπορεί να εκμεταλλευτούν την ανικανότητα του ηγέτη, ενώ άλλοι μπορεί να μην έχουν καλή απόδοση, απλώς και μόνο λόγω του ότι ο αρχηγός δεν είναι σε θέση να τους εμπνεύσει να κάνουν το καλύτερο που μπορούν. Το τελικό αποτέλεσμα μπορεί να είναι εκείνο μιας δυσλειτουργικής ομάδας, η οποία επιτυγχάνει μόνο λίγους στόχους.
* Άτεγκτος/Αυστηρός/Άκαμπτος
Ο ηγέτης και τουλάχιστον ορισμένοι από τους ακολούθους είναι σκληροί και ανυποχώρητοι. Σε αντίθεση με τους μη ικανούς ηγέτες, οι σκληροί είναι ικανοί να κάνουν ό,τι χρειάζεται για την επιτυχία της ομάδας. Στην περίπτωση ενός σκληρού αρχηγού, το πρόβλημα βρίσκεται στο γεγονός ότι ο αρχηγός δεν είναι διατεθειμένος να προβεί στις απαιτούμενες ενέργειες για την επιτυχία της ομάδας. Το κλειδί στον διαρκώς εξελισσόμενο ρόλο του ηγέτη βρίσκεται πάντοτε στην κατανόηση των αναγκών της ομάδας από τον αρχηγό, προκειμένου να αποδώσει. Έτσι, αρχηγοί που δεν είναι πρόθυμοι να
προσαρμοστούν και να εξελιχθούν συνιστούν σημαντική απειλή για την επιτυχία της ομάδας. Η απροθυμία αλλαγής μπορεί να αποτελέσει ελκυστικό χαρακτηριστικό για ορισμένους ακολούθους και μπορεί να οδηγήσει ολόκληρη την ομάδας προς λύσεις που στερούνται πλήρως φαντασίας/δημιουργικότητας και είναι αντιπαραγωγικές.
* Μη εγκρατής, χωρίς αυτοέλεγχο
Ο αρχηγός στερείται αυτοελέγχου και υποβοηθείται και υποθάλπεται από ακολούθους που δεν είναι πρόθυμοι να παρέμβουν αποτελεσματικά.
Ακόμα και ο πιο ταλαντούχος αρχηγός μπορεί να οδηγήσει μια ομάδα σε προβλεπόμενη καταστροφή λόγω απουσίας ελέγχου. Ένας τέτοιος αρχηγός μοιάζει με ένα χαρισματικό παιδί που δεν είναι σε θέση να ελέγξει τις βασικές του επιθυμίες, και ως εκ τούτου να επιτύχει τους υψηλότερους στόχους της ομάδας. Η θέση εξουσίας του ηγέτη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για την ικανοποίηση των προσωπικών επιθυμιών του. Το τελικό αποτέλεσμα μπορεί να είναι ισοπεδωτικό για την ομάδα μέσα από την απώλεια χρόνου και προσπάθειας σε πράγματα που δεν συνδέονται με τον τελικό στόχο.
* Ανάλγητος
Ο αρχηγός και τουλάχιστον ορισμένοι από τους ακολούθους του είναι άστοργοι ή αγενείς. Η κατανόηση, η στήριξη και η ενσυναίσθηση προς τα μέλη της ομάδας είναι τα στοιχεία που οδηγούν στην εμπιστοσύνη. Η εμπιστοσύνη είναι σημαντική για την περίπτωση που τα μέλη μια ομάδας θέλουν να αισθάνονται άνετα, όντας ανοιχτά, ακόμα και εκτεθειμένα το ένα στο άλλο σε σχέση με τις αποτυχίες, τις αδυναμίες ή ακόμα και τους φόβους τους. Οι ομάδες πρέπει να μπορούν να προοδεύουν. Ένας καλός ηγέτης πρέπει να θέτει την απόδοση της ομάδας σε προτεραιότητα. Ένας ανάλγητος αρχηγός θα καταστρέψει οποιαδήποτε καλή θέληση υπάρχει ανάμεσα στα μέλη της ομάδας, οδηγώντας σε σημαντική διάλυση της εμπιστοσύνης. Το αποτέλεσμα είναι ότι συχνά κανείς δεν είναι πρόθυμος να διακινδυνεύσει ή να προτείνει νέες ιδέες από φόβο μήπως ο αρχηγός (ή ολόκληρη η ομάδα) αντιδράσουν με περιφρόνηση ή περιπαιχτικά.
* Διεφθαρμένος
Ο αρχηγός και τουλάχιστον ορισμένοι από τους ακολούθους ψεύδονται, εξαπατούν ή κλέβουν. Οι αρχηγοί ηγούνται δίνοντας το παράδειγμα. Το μόνο αποτέλεσμα που μπορεί να επιφέρει η διαφθορά είναι ακόμα περισσότερη διαφθορά. Διαφορετικά μέλη ομάδας θα αντιδράσουν στο φαινόμενο αυτό με διαφορετικούς τρόπους. Ορισμένοι μπορεί να αισθάνονται ξένοι προς αυτή την κατάσταση, ενώ άλλοι μπορεί να θέλουν να την εκμεταλλευτούν. Το χειρότερο σενάριο είναι ότι άλλα μέλη της ομάδας μπορεί να θελήσουν να καταφύγουν σε παρόμοιες συμπεριφορές με εκείνη του αρχηγού.
* Εσωστρεφής
Ο αρχηγός και τουλάχιστον ορισμένοι από τους ακολούθους του ελαχιστοποιούν τη σημασία ή απαξιώνουν την ανοιχτή επικοινωνία. Αυτό μπορεί να μετατρέψει την ομάδα σε απλό παρατηρητή του ηγέτη της και τα μέλη σε ανθρώπους που βαδίζουν σε άγνωστο δρόμο, αφού δεν γνωρίζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα του ηγέτη τους. Σκέψεις που αφορούν στον ίδιο, στα μέλη αλλά και στην πορεία της ομάδας.
* Φαύλος
Ο αρχηγός και τουλάχιστον ορισμένοι από τους ακολούθους του διαπράττουν εγκληματικές πράξεις. Δυστυχώς ορισμένοι από τους πιο κακούς ανθρώπους/ηγέτες (όπως ο Χίτλερ) διέθεταν εξαιρετικές ηγετικές ικανότητες. Οι αρχηγοί που έχουν ως στόχο να κάνουν κακό συνιστούν ένα τελείως διαφορετικό πρόβλημα και σύστημα κινήτρων. Σε περίπτωση που ηγείται της ομάδας σας ένας φαύλος ηγέτης, σας προτείνουμε να επικεντρωθείτε στη δική σας ευημερία και να απομακρυνθείτε από την επιρροή του όσο το δυνατόν πιο γρήγορα...
* Ο Γιώργος Μεντζελίδης είναι σύμβουλος οργάνωσης/διοίκησης/επικοινωνίας επιχειρήσεων και εκπαιδευτικών φορέων και σύμβουλος εκπαιδευτικού προσανατολισμού και καριέρας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου