Η Μικρά Ασία υπήρξε από τους σημαντικότερους τόπους ανάπτυξης του ανθρώπινου πολιτισμού ήδη από την Αρχαιότητα. Η χερσόνησος αυτή έχει επιπλέον υψηλή στρατηγική σημασία, καθώς είναι πέρασμα από την Ευρώπη προς την Ασία (και αντιστρόφως) και έδρα ελέγχου του Εύξεινου Πόντου και της Ανατολικής Μεσογείου. Περιβρέχεται από τρεις πλευρές με θάλασσα (Εύξεινος Πόντος, Αιγαίο πέλαγος, Παμφύλιο και Κιλίκιο πελάγη) και χωρίζεται από τη λοιπή Ασία με την οροσειρά του Ταύρου και τα μεγάλα όρη της Αρμενίας, της Καρδουχίας (Κουρδιστάν) και της Υπερκαυκασίας.
Η Μικρά Ασία υπήρξε πολυάνθρωπη, με δεκάδες διαφορετικούς λαούς να κατοικούν σε αυτήν και πολλούς ακόμη να έρχονται να την αποικήσουν ή να την κατακτήσουν.
Υπήρξε το λίκνο πολλών πολιτισμών (Χετταίοι, Λυδοί, Φρύγες, Τρώες) και πεδίο δράσης λαμπρό για άλλους, εξωτερικούς αυτής. Από τους χαρακτηριστικότερους της τελευταίας κατηγορίας ήταν ο ελληνικός. Από νωρίς οι Έλληνες διέσχισαν το Αιγαίο και ίδρυσαν πόλεις στις δυτικές ακτές, και αργότερα και στις βόρειες και νότιες, με αποτέλεσμα τα παράλια να καταστούν ελληνικές χώρες. Μετά τις αλεξανδρινές κατακτήσεις και την παγίωση των ελληνιστικών βασιλείων ο ελληνισμός εισχώρησε σε όλη τη Μικρά Ασία, αφομοιώνοντας πολλούς λαούς. Η εξελληνιστική διαδικασία συνεχίστηκε απρόσκοπτα τη ρωμαϊκή εποχή. Η Μικρά Ασία υπήρξε, τέλος, ο κορμός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Από την αλεξανδρινή κατάκτηση (4ος αιώνας π.Χ.) μέχρι την έλευση των Τούρκων (11ος αιώνας μ.Χ.) μπορεί κανείς να χωρίσει τη Μικρά Ασία σε δύο πολιτιστικούς χώρους: ο πρώτος αποτελείται από τη δυτική ενδοχώρα μέχρι την Αλμυρά Έρημο και τα παράλια· ο δεύτερος από την κεντρική και ανατολική ενδοχώρα. Ειδοποιός διαφορά των δύο αυτών περιοχών είναι η επίδραση του ελληνισμού. Στον πρώτο συναντούσε κανείς πολυάριθμους εθνικά ελληνικούς ή ελληνόφωνους πληθυσμούς και τον ελληνορωμαϊκό (ευρωπαϊκό) τρόπο ζωής και κοινωνικής οργάνωσης. Στον δεύτερο, αντίθετα, οι ελληνικές εγκαταστάσεις και μεταναστεύσεις υπήρξαν σπάνιες και ο χαρακτήρας ήταν βαθιά ασιατικός. Ο ελληνικός πολιτισμός, η γλώσσα και ο τρόπος ζωής είχαν μικρή επίδραση. Στον πρώτο χώρο η οικονομία ήταν εν πολλοίς αστική, με κινητήρια δύναμη το εμπόριο και την ναυτιλία, ενώ στο εσωτερικό κυριαρχούσε η γεωργία.
Γενικά, η κεντρική και ανατολική Μικρά Ασία περιλάμβαναν τις αρχαίες χώρες της Γαλατίας, της Μεγάλης Φρυγίας, της Λυκαονίας, της Καππαδοκίας (Μεγάλης και Ποντικής) και της Μικρής Αρμενίας, που αντιστοιχούσαν στα βυζαντινά θέματα Ανατολικών, Βουκελλαρίων, Καππαδοκίας, Χαρσιανού, Κολωνείας, Λυκανδού, Σεβαστείας και Μεσοποταμίας.
Θρησκεία
Ο χριστιανισμός –και ιδίως η Ορθοδοξία– διαμορφώθηκε δογματικά και θεολογικά μέσα στο πλαίσιο της ελληνιστικής Ανατολής. Τα πρώτα και μεγαλύτερα κέντρα του δημιουργήθηκαν στη δυτική Μικρά Ασία, ενώ Έλληνες Πατέρες επεξεργάστηκαν το περιεχόμενο της νέας θρησκείας σε συνδυασμό με την αρχαία φιλοσοφία. Παρότι αρκετοί από αυτούς τους ιεράρχες είτε προήλθαν είτε έδρασαν στην εσωτερική Μικρά Ασία, το πολιτιστικό περιβάλλον της περιοχής δεν ευνόησε την εξάπλωση του ελληνοπρεπούς χριστιανισμού. Η ελλιπώς εξελληνισμένη Εγγύς Ανατολή έγινε μήτρα αιρέσεων, και η μικρασιατική ενδοχώρα αποτέλεσε εξαιρετικά πρόσφορο έδαφος για τέτοια φαινόμενα. Εκεί, στα όρια με τον περσικό και τον αραβικό-ισλαμικό κόσμο, από τις ασιατικές αντιλήψεις ξεπήδησαν τα δόγματα των Μαρκιωνιστών, των Καθαρών και άλλων μανιχαϊστικών γνωστικών ομάδων, όπως και των Αρμενίων Μονοφυσιτών.
Ο χριστιανισμός –και ιδίως η Ορθοδοξία– διαμορφώθηκε δογματικά και θεολογικά μέσα στο πλαίσιο της ελληνιστικής Ανατολής. Τα πρώτα και μεγαλύτερα κέντρα του δημιουργήθηκαν στη δυτική Μικρά Ασία, ενώ Έλληνες Πατέρες επεξεργάστηκαν το περιεχόμενο της νέας θρησκείας σε συνδυασμό με την αρχαία φιλοσοφία. Παρότι αρκετοί από αυτούς τους ιεράρχες είτε προήλθαν είτε έδρασαν στην εσωτερική Μικρά Ασία, το πολιτιστικό περιβάλλον της περιοχής δεν ευνόησε την εξάπλωση του ελληνοπρεπούς χριστιανισμού. Η ελλιπώς εξελληνισμένη Εγγύς Ανατολή έγινε μήτρα αιρέσεων, και η μικρασιατική ενδοχώρα αποτέλεσε εξαιρετικά πρόσφορο έδαφος για τέτοια φαινόμενα. Εκεί, στα όρια με τον περσικό και τον αραβικό-ισλαμικό κόσμο, από τις ασιατικές αντιλήψεις ξεπήδησαν τα δόγματα των Μαρκιωνιστών, των Καθαρών και άλλων μανιχαϊστικών γνωστικών ομάδων, όπως και των Αρμενίων Μονοφυσιτών.
Ήταν η ανατολική Μικρά Ασία που αγκάλιασε την Εικονομαχία. Εκεί άνθησε το εχθρικό, αιρετικό κράτος των Παυλικιανών τον 9ο αιώνα.
Παρά την κρατική αντίδραση, οι αιρέσεις άντεξαν. Η ανατολική Μικρά Ασία, λόγω της διαρκούς ώσμωσης με τους ασιατικούς πολιτισμούς και ιδίως τον Ιουδαϊσμό και το Ισλάμ, ανέπτυξε ξεχωριστή θρησκευτική συνείδηση. Όταν λοιπόν οι στρατιές των Σελτζούκων εισήγαγαν εκεί το Κοράνι, το έδαφος ήταν πρόσφορο για να γεννηθούν νέες, ιδιαίτερες, καινοφανείς θεάσεις του Ισλάμ.
Διακοσμητική λεπτομέρεια από κοράνι του 15ου αι.
Η έλευση του Ισλάμ και οι αδελφότητες
Η τουρκομουσουλμανική κατάκτηση της Μικράς Ασίας ήταν μια αργή και επίπονη διαδικασία, ένεκα της βυζαντινής αντίστασης. Οι Σελτζούκοι Τούρκοι καταρχάς εδραιώθηκαν στον εσωτερικό χώρο. Εκεί οι προϋπάρχουσες πολιτιστικές ιδιομορφίες αναμίχθηκαν με το Ισλάμ, και μέσω των προσηλυτισμών και του συγκρητισμού γεννήθηκαν νέα δόγματα και άνθησαν νέοι θεσμοί: οι μουσουλμανικές αδελφότητες.
Η τουρκομουσουλμανική κατάκτηση της Μικράς Ασίας ήταν μια αργή και επίπονη διαδικασία, ένεκα της βυζαντινής αντίστασης. Οι Σελτζούκοι Τούρκοι καταρχάς εδραιώθηκαν στον εσωτερικό χώρο. Εκεί οι προϋπάρχουσες πολιτιστικές ιδιομορφίες αναμίχθηκαν με το Ισλάμ, και μέσω των προσηλυτισμών και του συγκρητισμού γεννήθηκαν νέα δόγματα και άνθησαν νέοι θεσμοί: οι μουσουλμανικές αδελφότητες.
Η κατάκτηση των Σελτζούκων
Η πορεία των Σελτζούκων Τούρκων είναι γνωστή. Ορμώμενοι από την κεντρική Ασία, κινήθηκαν προς τη Δύση μέσω Ιράν και Μικράς Ασίας. Υπέταξαν το παρηκμασμένο χαλιφάτο και δημιούργησαν μια κραταιά μουσουλμανική αυτοκρατορία.
Η πορεία των Σελτζούκων Τούρκων είναι γνωστή. Ορμώμενοι από την κεντρική Ασία, κινήθηκαν προς τη Δύση μέσω Ιράν και Μικράς Ασίας. Υπέταξαν το παρηκμασμένο χαλιφάτο και δημιούργησαν μια κραταιά μουσουλμανική αυτοκρατορία.
Από το 1040 και ύστερα άρχισαν να περικόπτουν βυζαντινά εδάφη και να κάνουν καταστροφικές επιδρομές.
Η βυζαντινή αντίδραση υπήρξε αποτυχημένη: το 1071 ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ΄ υπέστη τραγική συντριβή στο Μαντζικέρτ. Τα επόμενα δέκα χρόνια σχεδόν ανεμπόδιστα οι Σελτζούκοι κυρίευσαν τη Μικρά Ασία, σπέρνοντας την καταστροφή. Στη Νίκαια ίδρυσαν το Σουλτανάτο του Ρουμ (της Ρωμανίας-Βυζαντίου), απειλώντας την Αυτοκρατορία με αφανισμό. Το 1081 ανήλθε στον βυζαντινό θρόνο η Δυναστεία των Κομνηνών, που ξεκίνησε την αντεπίθεση – καρπός της οποίας ήταν η ανάκτηση της δυτικής και παράκτιας Μικράς Ασίας. Οι Τούρκοι όμως (Σελτζούκοι, Δανισμενδίδες, Τουρκομάνοι) εδραιώθηκαν αμετακίνητοι στο εσωτερικό. Μετά τη βυζαντινή ήττα στο Μυριοκέφαλο (1176) η τουρκική προέλαση άρχισε ξανά.
Η μάχη του Μυριοκεφάλου
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους Σταυροφόρους, η Αυτοκρατορία της Νίκαιας επωμίστηκε τη βυζαντινή άμυνα με επιτυχία. Η ανάκτηση όμως της Πόλης το 1261 μετέφερε το κέντρο ενδιαφέροντος στην Ευρώπη, η Μικρά Ασία παραμελήθηκε και σύντομα οι Τούρκοι έφθασαν στο Αιγαίο και την Προποντίδα. «Η πάσα Ανατολή» αιχμαλωτίστηκε.
Μάριος Νοβακόπουλος
Φοιτητής διεθνών, ευρωπαϊκών και περιφερειακών σπουδών
Φοιτητής διεθνών, ευρωπαϊκών και περιφερειακών σπουδών
- Πηγή: mnovakopoulos.blogspot.gr.
Διαβάστε αύριο, στο Β΄ Μέρος, για το νέο καθεστώς και τους εξισλαμισμούς, τις μουσουλμανικές αδελφότητες και τον Σουφισμό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου