Οι περίεργες εχθρικές σχέσεις Τουρκίας και Ισραήλ: Οι διπλωματικές μαραίνονται, οι εμπορικές ανθίζουν.

Γράφει ο Ιωάννης Αθ. Μπαλτζώης*

          Η νέα επίθεση του προέδρου Ερντογάν κατά του Ισραήλ, με αφορμή αφενός την μεταφορά της Αμερικανικής πρεσβείας από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ, αλλά και με τα τραγικά γεγονότα της Γάζας, με τους θανάτους δεκάδων Παλαιστινίων και τον τραυματισμό χιλιάδων άλλων, που προσπαθούσαν να διασπάσουν το συρματόπλεγμα που χωρίζει την Γάζα με το Ισραήλ, ήταν αναμενόμενη. Ο Ερντογάν προσπαθεί να το «παίξει» ο ηγέτης και ο υποστηρικτής του Αραβικού κόσμου και ποντάρει στον συναισθηματικό τομέα των Αράβων και γενικότερα των Μουσουλμάνων, αλλά αγνοεί το ιστορικό DNA των Αράβων και την Οθωμανική κατοχή αιώνων στην περιοχή, με τις μνήμες ακόμη ζωντανές. Και το ερώτημα που τίθεται είναι, αν αυτή η στάση του, που ενέχει και προεκλογικές στοχεύσεις στο εσωτερικό της Τουρκίας, θα επηρεάσει καταλυτικά και θανατηφόρα τις  σχέσεις των δύο χωρών.

Στον Ισραηλινό τύπο δίδεται μεγάλη δημοσιότητα στην επιθετική και προσβλητική συμπεριφορά του Τούρκου προέδρου κατά του Ισραήλ, όπως και την εξευτελιστική και ταπεινωτική συμπεριφορά των Τούρκων απέναντι στον Ισραηλινό πρέσβη, κατά την αναχώρησή του από το αεροδρόμιο «Ατατούρκ» της Κωνσταντινουπόλεως και συνάμα εξετάζεται και το θέμα των περίεργων όντως οικονομικών σχέσεων των δύο χωρών. Στον οικονομικό ένθετο The Marker της εφημερίδας Haaretz (17/5/18)  δημοσιεύτηκε άρθρο γνώμης του Sami Peretz με τίτλο «Και ο Ερντογάν  έχει κάτι να χάσει: Τις οικονομικές σχέσεις μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας που έχουν ενισχυθεί». Στο δημοσίευμα αναφέρεται ότι παρά το περιστατικό του Mavi Marmara (Μάιος 2010), οι εμπορικές και οι επιχειρηματικές σχέσεις έμειναν ανεπηρέαστες από τις πολιτικές εντάσεις και μάλιστα ενισχύθηκαν κατά τα χρόνια που ακολούθησαν. Παρά το κακό κλίμα μεταξύ Ερντογάν και Νετανιάχου, το Ισραήλ και η Τουρκία συνεχίζουν να έχουν πολλά κοινά οικονομικά συμφέροντα, τα οποία έχουν ενισχυθεί τα τελευταία χρόνια.  Από την προγενέστερη εμπειρία μας, το πιο πιθανό είναι ότι ο Ερντογάν  δεν θα το διακινδυνεύσει. Κατά το 2017 οι εμπορικές συναλλαγές  Ισραήλ-Τουρκίας έφτασαν τα 4,3 δισεκατομ. δολάρια, με σημαντικό εμπορικό πλεόνασμα για την Τουρκία. Οι εξαγωγές του Ισραήλ στην Τουρκία ανήλθαν στα 1,4 δισεκατομ. δολάρια, ενώ οι εισαγωγές του Ισραήλ από την Τουρκία έφτασαν τα 2,9 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι εξαγωγές του Ισραήλ προς την Τουρκία περιλαμβάνουν κυρίως χημικά και διυλισμένα καύσιμα και οι εισαγωγές από την Τουρκία περιλαμβάνουν κυρίως αυτοκίνητα, μέταλλα, μηχανήματα και υφάσματα.   

Σύμφωνα δε με τον καθηγητή Eyal Zisser από το Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ, μία από τις αιτίες που το Ισραήλ δεν υποστηρίζει ολοκληρωτικά τον αγωγό ΦΑ προς την Τουρκία είναι ότι θα προτιμούσε να εξάγει το φυσικό του αέριο στην Ευρώπη μέσω Κύπρου και Ελλάδας, μια πολύ πιο αξιόπιστη επιλογή σε σχέση με την Τουρκία. Είναι σαφές ότι  κανείς δεν πρόκειται να επενδύσει τα 2 δισεκατομ. δολάρια που απαιτούνται για την κατασκευή του αγωγού μεταφοράς ΦΑ από το ισραηλινό κοίτασμα Leviathan στην Τουρκία, χωρίς τις εγγυήσεις µμακροπρόθεσμων συμβάσεων. Ο Zisser ισχυρίζεται  ότι ο Ερντογάν  προσπαθεί και συγκρατεί τον θυμό του για θέματα που αφορούν την τουρκική οικονομία και ξέρει να κάνει τον διαχωρισμό μεταξύ πολιτικής και οικονομικών συναλλαγών. «Ξέρει τα όρια, αλλά με τη δυναμική της Μέσης Ανατολής και με το απρόβλεπτο του χαρακτήρα του είναι δύσκολο να ξέρει κανείς ποιο θα είναι το επόμενο βήμα του», δήλωσε ο Zisser. 

          Στον ιστότοπο της οικονομικής εφημερίδας Calcalist (17/5/18) , σε άρθρο του Doron Paskin με τίτλο «Ο Ερντογάν επιτίθεται αλλά το εμπόριο με την Τουρκία σε περιόδους κρίσης ενισχύεται» αναφέρονται και τα παρακάτω πολύ ενδιαφέροντα. Οι αιτίες για τις αιχμηρές λεκτικές επιθέσεις του τούρκου Προέδρου  κατά του Ισραήλ δεν είναι μόνο ιδεολογικές: Ο Ερντογάν  βρίσκεται υπό πίεση ενόψει των εκλογών και ανησυχεί για την οικονομία της Τουρκίας. Σύμφωνα με τις τελευταίες εξελίξεις, το Ισραήλ προτιμά συνεργασία [στον τομέα της ενέργειας] με την Κύπρο, την Ελλάδα και την Αίγυπτο από ό,τι συνεργασία με την Τουρκία. Οι ενισχυόμενες σχέσεις του Ισραήλ με την Κύπρο και την Ελλάδα όσον αφορά τον αγωγό ΦΑ  East Med, εκφράστηκαν μόλις πριν μερικές ημέρες με την υπογραφή μνημονίου συναντίληψης που περιλαμβάνει και την Ιταλία , για την εγκατάσταση αγωγού μεταφοράς ΦΑ. Η συμφωνία του Ισραήλ με την Αίγυπτο σχετικά με την παροχή ΦΑ καθώς και η ενισχυόμενη συνεργασία μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Αιγύπτου σχετικά με τα κοιτάσματα ΦΑ έχουν παραγκωνίσει τους Τούρκους. Το ισραηλινό φλερτ με την Ελλάδα, την Κύπρο και την Αίγυπτο σίγουρα δεν έγινε αποδεκτό με θετικό πνεύμα από τοn  Tούρκο Σουλτάνο και μπορεί να εξηγήσει μέρος της οργής του κατά τις τελευταίες ημέρες.   

          Ενδιαφέρον ακόμη παρουσιάζει άρθρο του Seth J. Frantzman, στην εφημερίδα The Jerusalem Post (16/05/18)  με τίτλο «Η πολύπλοκη, και συχνά τοξική, σχέση του Ισραήλ με την Τουρκία», όπου  αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ότι η στάση της Τουρκίας απέναντι στο Ισραήλ δεν οφείλεται μόνο στις πρόσφατες βίαιες συγκρούσεις στην Γάζα, αλλά συνδέεται επίσης με τη θρησκευτική οργή για την Ιερουσαλήμ, στο γενικότερο αίσθημα συμπάθειας προς τους Παλαιστινίους, στο ότι υποστηρίζει πολιτικά τον Mahmud Abbas, αλλά και την Χαμάς, στο ότι προσφέρει ανθρωπιστική βοήθεια στην Γάζα και στη δυσαρέσκειά του Ερντογάν που το Ριάντ, το Άμπου Ντάμπι και το Κάϊρο  βρίσκονται πιο κοντά στο Ισραήλ και δη με ιδιαίτερες και «ισχυρές» θα λέγαμε σχέσεις συμμαχίας, παρά με την Τουρκία. Η δε  ειρωνεία είναι ότι το Ισραήλ  επισήμως δεν  έχει διπλωματικές και εμπορικές σχέσεις με την Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ, αν και αυτό αναμένεται στο άμεσο μέλλον.  

Ακόμη, για να αντιληφθούμε και τι κλίμα επικρατεί στο Ισραήλ σε σχέση με την Τουρκία, ανεξάρτητα των εμπορικών δεσμών, να αναφέρουμε μερικά παραδείγματα τόσο κυβερνητικών στελεχών, αλλά και άλλων. Έτσι o Υπουργός Τουρισμού του Ισραήλ, Yariv Levin, δήλωσε: «Η συμβουλή μου είναι να μην επισκέπτονται οι Ισραηλινοί την Τουρκία, και το ίδιο θα έλεγα ακόμη και πριν από τα πρόσφατα γεγονότα. Όσο η Τουρκία μάς φέρεται με αυτόν τον τρόπο, δεν υπάρχει λόγος να ταξιδέψει κανείς εκεί. «Η διακοπή των εμπορικών σχέσεων με την Τουρκία δεν είναι προς το συμφέρον του Ισραήλ. Ωστόσο, όταν πηγαίνουμε εκεί, οι Τούρκοι επωφελούνται οικονομικά και δεν νομίζω ότι θα πρέπει να συνεχίζουμε να ταξιδεύουμε εκεί», εξήγησε ο Υπουργός Τουρισμού. Ο δε   Υπουργός Εσωτερικών του Ισραήλ, Aryeh Deri, δήλωσε τα εξής σε πρόσφατη συνέντευξή του (JerusalemPost): «Έχουμε αναγνωρίσει εδώ και χρόνια ότι ο Eρντογάν ηγείται ενός κύματος παρανοϊκού εξτρεμισμού. Έχουμε προσπαθήσει να συνεννοηθούμε με την Τουρκία, προβαίνοντας, μεταξύ άλλων, στην υπογραφή μιας απεχθούς συμφωνίας συμφιλίωσης. Είχαμε συνεκτιμήσει όλα τα στρατηγικά συμφέροντα του Ισραήλ και αποφασίσαμε ότι έπρεπε να υπογράψουμε». Ο Deri πρόσθεσε ότι το Ισραήλ δεν βιάζεται να διακόψει τις σχέσεις με την Τουρκία, ιδίως όσον αφορά τις οικονομικές και άλλου είδους σχέσεις. Και οι δηλώσεις Ισραηλινών υπουργών συνεχίζονται που αποδεικνύουν την κατάσταση που επικρατεί. Ο ισραηλινός Υπουργός Ενέργειας, Yuval Steinitz, ο οποίος τα τελευταία χρόνια έχει συμμετάσχει σε συνομιλίες με την Άγκυρα σχετικά με τη δυνατότητα εξαγωγής του φυσικού αερίου του Ισραήλ στην Τουρκία ή μέσω αυτής, δήλωσε ότι αν και «άναψαν τα αίματα» με αφορμή τη ρητορική της Άγκυρας, δεν πρέπει να διακοπούν ούτε οι οικονομικές ούτε οι διπλωματικές σχέσεις. Οι οικονομικοί δεσμοί ωφελούν και τις δύο πλευρές, είπε. Επίσης, όσον αφορά τις διπλωματικές σχέσεις, ο Steinitz δήλωσε ότι ο Πρόεδρος Ερντογάν  – τον οποίο χαρακτήρισε ως «το αφεντικό που τρελάθηκε» – δεν θα είναι στην εξουσία για πάντα και ότι σε 10 ή 15 χρόνια το Ισραήλ θα θέλει να έχει καλές σχέσεις με την χώρα. Και κατέληξε λέγοντας ότι η  Τουρκία είναι μια προβληματική χώρα για εμάς, αλλά και για το μεγαλύτερο μέρος του δυτικού κόσμου. 

  Και το καλύτερο αφορά την ανάρτηση που ξεσήκωσε σάλο, που έκανε   στον λογαριασμό του στο Instagram, ο υιός   του ισραηλινού Π/Θ, ο Yair Netanyahu, που επέλεξε να εκφράσει τη δυσαρέσκειά του για τις σφοδρές επικρίσεις που δέχτηκε το Ισραήλ από την Τουρκία, με μια εικόνα σε κόκκινο φόντο (παραπέμποντας στην τουρκική σημαία), στην οποία αναγράφονται «F..Ck Turkey». Στην εικόνα, το γράμμα C έχει αντικατασταθεί από την ημισέληνο και το αστέρι της τουρκικής σημαίας. Μάλιστα ο υιός Νετανιάχου δεν αρκέστηκε μόνο στην παραπάνω ανάρτηση, αλλά έγραψε ακόμη και τα εξής στον λογαριασμό του στο Facebook: «Η Τουρκία ευθύνεται για απίστευτες θηριωδίες. Έχει προξενήσει δεινά στους Κύπριους, στους Έλληνες και στους Κούρδους και διέπραξε την Γενοκτονία των Αρμενίων. Επίσης, κατακτήσατε παράνομα την Κωνσταντινούπολη. Γι’αυτό βουλώστε το». Έτσι ο άτακτος υιός Νετανιάχου έβαλε τα πράγματα στην θέση του, τόλμησε και είπε αλήθειες που άλλοι δεν τολμάνε να ψελλίσουν, ούτε καν εμείς οι Έλληνες,  για να μην δυσαρεστήσουν τον Σουλτάνο και στην ουσία εκφράζει το κοινό συναίσθημα των Ισραηλινών για την Τουρκία, που η επίσημη κυβέρνηση  και οι διπλωματικές και εμπορικές σχέσεις των δύο χωρών δεν επιτρέπουν να ακουστούν. 

Τέλος από τις εξελίξεις αυτές διαπιστώνουμε ότι στις διεθνείς σχέσεις, παρά τις ιδεολογικές, θρησκευτικές, διπλωματικές και πολιτικές αντιλήψεις, ένας εκ των  κυριότερων  παραγόντων και ίσως ο κυριότερος, εξακολουθεί να παραμένει η οικονομία και οι  εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των κρατικών δρώντων. Εκτός από τις γεωπολιτικές εξελίξεις, το «δούνε και λαβείν», καθώς  και το εθνικό οικονομικό συμφέρον   αποτελούν  μια διεθνή πολιτική  πραγματικότητα, που ακολουθούν πολλά κράτη στις διεθνείς των σχέσεις , όπως  συμβαίνει σήμερα τόσο με τις ΗΠΑ, όσο και με την Ευρωπαϊκή Ένωση, που όσα και να κάνει ο Ερντογάν, όσες προσβολές και να απευθύνει στους δυτικούς ηγέτες, αυτοί (ακόμη και ο πλανητάρχης) συνεχίζουν την κατευναστική τους πολιτική, χάριν των εμπορικών συναλλαγών (πολιτικών και στρατιωτικών)  και της τεράστιας εμπορικής αγοράς των 82 περίπου εκατομμυρίων της Τουρκίας. Οι διαπροσωπικές σχέσεις και αντιλήψεις των πολιτικών ηγετών παίζουν βεβαίως σημαντικό ρόλο, αλλά δεν επηρεάζουν σε καταλυτικό βαθμό τις εμπορικές σχέσεις των χωρών, επιβεβαιώνοντας στην πράξη, την φράση την οποία ο James Carville, είχε επινοήσει ως στρατηγική τακτική στην επιτυχημένη προεκλογική καμπάνια  του Bill Clinton, το 1992 ,   εναντίον του προέδρου των ΗΠΑ,  George H. W. Bush, δηλαδή  «The Economy, Stupid»  (H οικονομία, ηλίθιε), μια φράση που τα λέει όλα και εξηγεί τα πάντα για τις διεθνείς σχέσεις !!    

* *Ο Ιωάννης Αθαν. Μπαλτζώης είναι Αντγος (ε.α.), πρώην ΑΚΑΜ Τελ Αβίβ, πρώην Αξκος Επιχειρήσεων της E.C.M.M. της Ευρωπαϊκής Ένωσης  στον πόλεμο της Βοσνίας, Απόφοιτος Tactical Intelligense School (US Army) και κατέχον  Μεταπτυχιακό (M.Sc.) στην Γεωπολιτική Ανάλυση,  Γεωστρατηγική Σύνθεση του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.