Τι δείχνει η διεθνής εμπειρία για την αντιμετώπιση του προβλήματος - Οι ομοιότητες με Ιταλία και Ισπανία, όπου καταγράφονται επίσης χαμηλή γονιμότητα και ελάχιστη κρατική στήριξη σε κρίσιμους τομείς
Ως ένα εθνικό πρόβλημα, με υπαρξιακές διαστάσεις, αντιμετωπίζουν πολλές χώρες του δυτικού κόσμου το δημογραφικό ζήτημα, με τη γονιμότητα να συρρικνώνεται και τον πληθυσμό να μειώνεται και να γερνάει. Εξαίρεση δεν θα αποτελούσε και η Ελλάδα, η οποία, μάλιστα, αντιμετωπίζει οξύ πρόβλημα: οι γεννήσεις το 2023 έφτασαν τις 72.300, δηλαδή ήταν περίπου οι μισές από αυτές που καταγράφηκαν ετησίως κατά μέσο όρο την εικοσαετία 1951-1970.
Η κυβέρνηση, αντλώντας από τη διεθνή εμπειρία, ανακοίνωσε τη μείωση του φορολογικού βάρους για τις οικογένειες με παιδιά, κυρίως τις τρίτεκνες και τις πολύτεκνες, με στόχο να λειτουργήσει αντίρροπα στις δημογραφικές τάσεις των τελευταίων δεκαετιών.
Βέβαια, όπως ομολόγησε και ο ίδιος ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κ. Πιερρακάκης, «το Δημογραφικό είναι ένα υπαρξιακό ζήτημα εθνικής βαρύτητας, το οποίο δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με μια φορολογική μεταρρύθμιση».
Πράγματι, το Δημογραφικό είναι ένα πολυσύνθετο πρόβλημα, ενώ καμία χώρα δεν έχει το έχει λύσει οριστικά. Πάντως η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι οι πιο αποτελεσματικές στρατηγικές είναι συνδυαστικές: στήριξη οικογενειών, ενεργητικές πολιτικές μετανάστευσης, προσαρμογή συστημάτων πρόνοιας/συντάξεων. Ας δούμε τι έκαναν τρεις ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες ακολούθησαν διαφορετικά μοντέλα για την αντιμετώπιση του Δημογραφικού:
Γαλλία: Οικογενειακά επιδόματα και φορολογικά κίνητρα
Με στόχο τη μείωση του οικονομικού κόστους ανατροφής των παιδιών δίνονται οικογενειακά επιδόματα ανά παιδί, με τη μέθοδο του φορολογικού «οικογενειακού κλάσματος» μειώνεται η φορολογία, ενώ παρέχεται στήριξη στέγασης για νέες οικογένειες. Το αποτέλεσμα είναι η Γαλλία να βρίσκεται σταθερά στις υψηλότερες θέσεις ως προς τη γονιμότητα στην Ε.Ε. (~1,8 παιδιά/γυναίκα).
Ουγγαρία: Ισχυρά οικονομικά κίνητρα για γονιμότητα
Με στόχο την αύξηση των γεννήσεων, μέσω χρηματικών και υλικών κινήτρων, προβλέπεται η εξαίρεση από φόρο εισοδήματος για μητέρες με 4+ παιδιά, παρέχονται προγράμματα δανείων για νεαρά ζευγάρια που «σβήνονται» με κάθε παιδί και επιδοτείται η αγορά κατοικίας για οικογένειες με παιδιά. Το αποτέλεσμα είναι μια μικρή άνοδος γονιμότητας (από ~1,2 σε ~1,6), αλλά όχι θεαματική.
Σουηδία: Ισότητα φύλων και φροντίδα παιδιών
Με στόχο τη δημιουργία περιβάλλοντος όπου η οικογένεια συμβαδίζει με την εργασία, έχουν δοθεί 480 ημέρες γονικής άδειας (υποχρεωτικό μερίδιο για πατέρα), ευέλικτη εργασία για τους γονείς και καθολική, χαμηλού κόστους παιδική φροντίδα. Το αποτέλεσμα είναι σχετικά υψηλή γονιμότητα (~1,7 παιδιά/γυναίκα) και υψηλή συμμετοχή γυναικών στην εργασία.
Συνοπτικά, στη Γαλλία το μοντέλο είναι βασισμένο κυρίως σε οικονομικά και φορολογικά κίνητρα, στην Ουγγαρία δίνεται έμφαση σε ισχυρά οικονομικά bonus και στέγαση, ενώ στη Σουηδία το μοντέλο εστιάζει στην ισότητα, στις υπηρεσίες και την ισορροπία οικογένειας – εργασίας.
Το συμπέρασμα από τη διεθνή εμπειρία είναι ότι τα πιο βιώσιμα οικονομικά και σταθερά αποτελέσματα (δηλαδή, σταθερή γονιμότητα χωρίς υπερβολικό κόστος) φαίνεται να τα έχουν τα σκανδιναβικά μοντέλα, γιατί στηρίζονται όχι μόνο σε χρήματα, αλλά και σε θεσμικές αλλαγές.
Από την άλλη πλευρά, η Ελλάδα μοιάζει περισσότερο με χώρες όπως η Ιταλία και η Ισπανία, όπου η στήριξη της οικογένειας από το κράτος είναι περιορισμένη, καταγράφεται χαμηλή γονιμότητα και υπάρχουν εμπόδια στη στέγαση και την εργασία. Επίσης, σε σχέση με τη Γαλλία και τη Σουηδία, λείπει μια ολοκληρωμένη στρατηγική, που να συνδυάζει επιδόματα, υπηρεσίες φροντίδας και ισότητα φύλων.
Επιπλέον, η εμπειρία της Ουγγαρίας δείχνει ότι ακόμα και ισχυρά οικονομικά μέτρα δεν αρκούν, αν δεν υπάρχουν θεσμικές αλλαγές στην εργασία και στις υπηρεσίες φροντίδας.
Αύξηση απασχόλησης και μετανάστευσης για να αντιμετωπιστούν οι δυσμενείς επιπτώσεις
Σε κείμενο εργασίας του Βύρωνα Κοτζαμάνη, ομότιμου καθηγητή Δημογραφίας, για το Ινστιτούτο ΕΝΑ, επισημαίνεται ότι, αν και η μείωση του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας δεν μπορεί να αποφευχθεί, αυτή των απασχολουμένων, αντιθέτως, είναι δυνατή υπό δύο προϋποθέσεις:
i) Αν αυξηθεί το ποσοστό συμμέτοχης των απασχολουμένων στις ηλικίες 20-64 ετών, που σήμερα είναι από τα χαμηλότερα στην Ε.Ε. (66%), καθώς έχουμε αφενός μεν από τα χαμηλότερα ποσοστά συμμετοχής των ηλικιακών αυτών ομάδων στο εργατικό δυναμικό, αφετέρου δε από τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας. Το σημερινό αυτό μειονέκτημα μπορεί στο μέλλον να μετατραπεί σε πλεονέκτημα, αν προοδευτικά και σε βάθος χρόνου, με ορίζοντα το 2050, τα ποσοστά συμμετοχής των 20-64 ετών στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό ως και αυτά της ανεργίας φθάσουν τα αντίστοιχα με τα υπάρχοντα σήμερα σε μια σειρά χωρών της βορείου Ευρώπης, όπου οι απασχολούμενοι αποτελούν το 82% των 20-64 ετών. Στην περίπτωση αυτή, οι απασχολούμενοι στη χώρα μας το 2050 θα μειωθούν «μόνον» κατά 300.000 (από 4.000 το 2022 σε 3.700 το 2050). Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι, αν επιτευχθεί η προοδευτική μετάβαση από το 66% στο 82%, ενώ ο πληθυσμός εργάσιμης ηλικίας 20-64 ετών αναμένεται με βάση το ενδιάμεσο σενάριο να μειωθεί σχεδόν κατά 25% (από 6 στα 4,5 εκατ.), οι απασχολούμενοι θα μειωθούν μόνον κατά 300.000.
ii) Αν το θετικό καθαρό μεταναστευτικό ισοζύγιο της περιόδου 2022-2049 από +140.000 που προβλέπουν τα Η.Ε. σε όλα τα σενάρια υπερτριπλασιαστεί (480.000 συνολικά για το 2022-2049). Η μεταβολή αυτή θα προσθέσει περίπου 350.000 άτομα στον πληθυσμό της εργάσιμης ηλικίας, οδηγώντας όλα τα σενάρια σε μια μικρότερη μείωση του πλήθους της ηλικιακής ομάδας 20-64 ετών και, κατ’ επέκταση, θα προσθέσει άλλα 300.000 άτομα στους απασχολουμένους, με αποτέλεσμα στο ενδιάμεσο σενάριο ο πληθυσμός τους το 2050 να είναι ο ίδιος με αυτόν του 2022.
Παράλληλα, η αύξηση του πλήθους των ηλικιωμένων θα συνοδευτεί αναπόφευκτα και από την αύξηση της ζήτησης σε νέα προϊόντα και υπηρεσίες, που σημαίνει ότι οι προκλήσεις που συνδέονται με τη γήρανση μπορούν να μετατραπούν σε ευκαιρίες, με τη δημιουργία νέων τομέων, έτσι ώστε να διαμορφωθεί μια «αργυρή οικονομία», η οποία θα περιλαμβάνει ευρύ φάσμα οικονομικών δραστηριοτήτων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου