ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΜΑΡΑΣΛΗΣ

 

Στη νεαρή και κοσμοπολίτικη Οδησσό γεννήθηκε το 1831 ο Θρακιώτης μεγαλοεπιχειρηματίας και ευπατρίδης Γρηγόριος Γρηγορίου Μαρασλής. Μητέρα Κωνσταντινουπολίτισσα, πατέρας Αδριανουπολίτης. Η οικογένεια από τα Μαράσια της Αδριανούπολης είχε πάει στη βορειοθρακική Φιλιππούπολη κι από εκεί στην Οδησσό, μαζί με τους πρώτους εποικιστές της νεοϊδρυθείσας λιμανούπολης (που θεμελιώθηκε από την Αικατερίνη τη Μεγάλη το 1795 στο παλιό τουρκικό οχυρό Χατζήμπεη, ανάμεσα στον κόλπο του Δνείστερου και στον κόλπο των ποταμών Μπαγκ και Δνείπερου).

<< Ο πίνακας είναι έργο του 1896, καμωμένο από τον Ιvan Karchev. Ο εξηνταπεντάχρονος Γρ. Γρ. Μαρασλής με όλα τα παράσημα της Τσαρικής Αυτοκρατορίας, αλλά και ξένων κρατών με τα οποία είχε τιμηθεί.

Ο μαικήνας και μέγας ευεργέτης από την Οδησσό. Είναι γεγονός ότι ο ελληνικός κόσμος ευτύχησε να έχει πολλούς και πολύ γενναιόδωρους μεγάλους ευεργέτες, οι οποίοι συνέχισαν με νέα δεδομένα την παράδοση της προσφοράς στην κοινότητα.

Ποιους να μνημονεύσει κανείς και τι να πρωτοθυμηθεί. Σίγουρα, όμως, ο Θρακιώτης μεγαλοεπιχειρηματίας και ευπατρίδης Γρηγόριος Γρηγορίου Μαρασλής (Οδησσός 1831-1907) αποτελεί μία από τις πιο αξιοθαύμαστες περιπτώσεις. Αξιοθαύμαστη και η σταδιοδρομία του –εξάλλου εκλέχτηκε τέσσερις φορές δήμαρχος της κοσμοπολίτικης λιμανούπολης, ενώ το ελληνικό στοιχείο ήταν μεν οικονομικά ισχυρότατο αλλά αριθμητικά δεν ξεπέρασε ποτέ το 4-5% του πληθυσμού της Οντέσσας. Ο κατάλογος των έργων που προώθησε και στήριξε και των δωρεών που έκανε είναι ατελείωτος.

Στη διάρκεια της δημαρχιακής θητείας του (1878-1895), εκτελέστηκαν 24 μεγάλα δημοτικά έργα. Ηλεκτροφωτίστηκε η πόλη, χτίστηκαν οι δυο κεντρικές αγορές, το νέο υδραγωγείο, το ταχυδρομικό μέγαρο, οι φυλακές, το ψυχιατρείο και το μεγαλόπρεπο δημοτικό θέατρο, ενώ λειτούργησε και το πρώτο ιππήλατο τραμ. Ο ίδιος ο Μαρασλής κάλυψε το κόστος για την ανέγερση και τον εξοπλισμό του νέου κτηρίου της Δημοτικής Βιβλιοθήκης (που είχε 20.000 τόμους το 1880), το Γηροκομείο, το «Άσυλο ύπνου» για τους άστεγους, το Μικροβιολογικό Εργαστήριο του δήμου, τα Δημοτικά Εκπαιδευτήρια, τον ναό του Αγίου Γρηγορίου στο νοτιοδυτικό τμήμα της Οδησσού, το Μουσείο των Καλών Τεχνών, έναν από τους πέντε ορόφους του πτωχοκομείου και ένα τμήμα του «εστιατορίου των παίδων» για τα παιδιά των εργατών. Αυτές ήταν οι σημαντικότερες από τις δωρεές του προς τον δήμο της θετής πατρίδας του, μιας πόλης 250.000 κατοίκων το 1897. Η οδός Marazlivskaya είναι μία από τις τιμές που του απέδωσε η Οδησσός.

Στην Ελληνική Παροικία της Οδησσού ο Μαρασλής προσέφερε το πατρικό του σπίτι (όπου είχε συνεδριάσει για μερικούς μήνες του 1821 η Φιλική Εταιρεία) και ένα ακίνητο στην οδό Πούσκιν, από το οποίο η κοινότητα είχε εισόδημα 50.000 ρούβλια τον χρόνο, ανήγειρε το γηροκομείο της κοινότητας και το πτωχοκομείο. Οι 10.000 Έλληνες της Οδησσού αντιπροσώπευαν το 4% του πληθυσμού της πόλης.

Στη γενέτειρα του πατέρα του, την παρεβρίτικη Φιλιππούπολη (Πλόβντιβ, Βουλγαρία), ο Θρακιώτης μαικήνας έχτισε, το 1899, την τριώροφη Μαράσλειο Σχολή και στην Κωνσταντινούπολη, το πνευματικό κέντρο όλων των Ορθοδόξων, έστειλε 5.150 χρυσές λίρες, για να χτιστεί στο Φανάρι η Αστική Σχολή Μαρασλή, δίπλα στο Πατριαρχείο.

Όμως η φιλοπατρία, η αίσθηση ευθύνης και η πεποίθηση πως για να προοδεύσει το γένος είναι απαραίτητη η εκπαίδευση και η δημιουργία πνευματικών ιδρυμάτων οδήγησαν τον Μαρασλή στην απόφαση να επιχορηγήσει κι άλλα πολλά και σημαντικά έργα. Έτσι, πέρα από τις δωρεές προς την Οδησσό, τη Φιλιππούπολη και την Κωνσταντινούπολη, χάρη στις γενναιόδωρες προσφορές του χτίστηκε η βιβλιοθήκη στον Γάνο (κωμόπολη στα θρακικά παράλια της Προποντίδας) και ενισχύθηκαν τα σχολεία της κοντινής Χώρας).

Χτίστηκαν επίσης: το Μαράσλειον Ελληνικόν και Πρακτικόν Εμπορικόν Λύκειον, στην τουρκοκρατούμενη ακόμα Θεσσαλονίκη· το Μαράσλειον Ορφανοτροφείον στην Κέρκυρα· η Βιομηχανική και Εμπορική Ακαδημία (η γνωστή ΑΣΟΕ), το Ενυδρείον και η Μαράσλειος Παιδαγωγική Ακαδημία στην Αθήνα, ενώ δόθηκε μία πρώτη δωρεά για να ιδρυθεί το Ιπποκράτειο Νοσοκομείο.

Για τον εμπλουτισμό των συλλογών της Εθνικής Πινακοθήκης των Αθηνών, ο Μαρασλής προσέφερε 31 έργα τέχνης, κυρίως Ρώσων και Γάλλων ζωγράφων.

Από όλα αυτά γίνεται φανερό ότι οι ευεργεσίες του Μαρασλή αποσκοπούσαν στην καλλιέργεια της παιδείας οπουδήποτε βρίσκονταν Έλληνες. Άλλωστε ο ίδιος ήταν άνθρωπος με μεγάλη μόρφωση και έφεση για τα γράμματα. Για αυτό και αποδέχτηκε με ενθουσιασμό την πρόταση του διευθυντή της Ελληνικής Εμπορικής Σχολής Οδησσού, του Λύσανδρου Χατζηκώνστα, για τη δημιουργία ενός εκδοτικού ιδρύματος, το οποίο θα έπρεπε να επιχορηγεί ο ίδιος. Από το 1897 ως το 1907 στη Βιβλιοθήκη Μαρασλή εκδόθηκαν 77 έργα, πολλά από αυτά σε δύο, τρεις ή και επτά τόμους.

Κύριος σκοπός της εκδοτικής πολιτικής της Βιβλιοθήκης ήταν να μεταφραστούν στα ελληνικά τα σημαντικότερα επιστημονικά συγγράμματα της εποχής (όπως η «Ιστορία της Βυζαντινής Λογοτεχνίας» του Κρουμβάχερ) και έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Παράλληλα όμως η Βιβλιοθήκη Μαρασλή προώθησε και την ελληνική επιστημονική σκέψη κι έρευνα, εκδίδοντας πρωτότυπες εργασίες (όπως το εξάτομο έργο του Ν. Γ. Πολίτη, «Παροιμίαι και Παραδόσεις του Ελληνικού Λαού»). Η τιμή πώλησης των εκδόσεων ήταν ιδιαίτερα χαμηλή και ένας μεγάλος αριθμός αντιτύπων προοριζόταν για δωρεάν αποστολή σε δημόσιες, δημοτικές, σχολικές και εκκλησιαστικές βιβλιοθήκες.

 Ο Γρηγόριος Γρ. Μαρασλής κάλυψε το 1883 το κόστος για την ανέγερση και τον εξοπλισμό του κτηρίου της νέας δημοτικής βιβλιοθήκης (Βιβλιοθήκη και Μουσείο της Εταιρείας Ιστορίας και Αρχαιοτήτων) και κληροδότησε 10.000 βιβλία. Το κτήριο με την τυπική νεοκλασική πρόσοψη όλων των μαρασλείων δωρεών στεγάζει τώρα το Αρχαιολογικό Μουσείο της Οδησσού.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Οδησσού ανακαινίστηκε και επεκτάθηκε το 2003 με χορηγία του Αναστάσιου Λεβέντη υπό την αιγίδα του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού (το οποίο διατηρεί και το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας στο πατρικό σπίτι του Μαρασλή).

Μουσείο Καλών Τεχνών στην Οδησσό. Άλλη μια δωρεά του Γρηγορίου Μαρασλή. Ήταν το Παλάτι Ποτόκι στην οδό Σοφίεσκαγια.

                                                                               Το άγαλμα του Μαρασλή στην Οδησσό Η πέτρα του σκανδάλου: Τον Οκτώβριο του 1903, ο ηλικιωμένος Μαρασλής παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο την πανέμορφη και κατά πολύ νεώτερή του Maria Ferdinandovna Marazli, πρώην σύζυγο αγαπητού του φίλου και δημάρχου Οδησσού. Έζησαν τέσσερα χρόνια μαζί. Της άφησε μεγάλη περιουσία, την οποία δήμευσαν οι Μπολσεβίκοι. Έψηνε και πουλούσε πίτες για να ψευτοζεί, ώσπου ένα πλοίο σταλμένο από τον βασιλιά της Ελλάδας την έφερε στην Ελλάδα. Εδώ έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής της. Πέθανε πάμπτωχη το 1935.

Το σπίτι του μαικήνα Γρηγορίου Γρ. Μαρασλή (με τιμητική πινακίδα στην είσοδο). Στους χιλιάδες καινούριους οικιστές που κατέφθαναν στο ελεύθερο λιμάνι (Ρώσοι, Εβραίοι –χιλιάδες Εβραίοι–, Ουκρανοί, Πολωνοί, Γερμανοί, λίγοι Τάταροι, Αρμένιοι, Γάλλοι, Μολδαβοί και Λευκορώσοι) οι Έλληνες δεν αντιπροσώπευαν παρά ένα μικρό ποσοστό. Η κοινότητα δεν ξεπέρασε ποτέ τους 10.000. Αλλά αυτοί ήταν –κι ανάμεσά τους οι 145-160 μεγαλοεπιχειρηματίες– που κρατούσαν το εξωτερικό εμπόριο και τη ναυτιλία στα χέρια τους μέχρι τα τέλη σχεδόν του 19ου αιώνα.

Αυτοί, μαζί με τους 8.000 Έλληνες του Ροστόβ, ήταν «οι βασιλιάδες του σταριού»· έτσι τους αποκαλούσαν οι Ρώσοι και οι μεγάλοι τους ανταγωνιστές, οι Βρετανοί. Κι ώσπου να περάσει η πρώτη βρετανική σημαία τα στενά του Βοσπόρου, όλες οι μεταφορές στηρίζονταν στα αιγαιοπελαγίτικα σιτοκάραβα. Το ξανθό σιτάρι γινόταν χρυσός. Ο Μαρασλής έκανε αμύθητη περιουσία.

 Πατριαρχική Αστική Σχολή Μαρασλή στο Φανάρι, Κ/Πολη

 «Μαράσλειο» 19ο Γυμνάσιο και 19ο Λύκειο Θεσσαλονίκης (κτίστηκε το 1904). Οδός Αλεξανδρείας 93 και Ζαχαρία Παπαντωνίου. Μέγας ευεργέτης (ο κυριότερος δωρητής) ο Γρηγόριος Γρ, Μαρασλής

 Μαράσλειο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης», οδός Μαρασλή, Αθήνα

Το Οικονομικό Πανεπιστήμιο (ΑΣΟΕ) Αθήνα. Κυριότερος δωρητής ο Μαρασλής

Το επιβλητικό Μαράσλειον Φιλιππουπόλεως / Πλόβντιβ, που ίδρυσε το 1899 ο Γρηγόριος Γρ. Μαρασλής στη γενέτειρα του πατέρα του. Σήμερα στεγάζει μία πινακοθήκη και κανείς δεν θυμάται την προηγούμενη ζωή του.

Ο Μαρασλής πέθανε την Πρωτομαγιά του 1907, «Η πατρίς ευγνωμονούσα» και τα βομβαρδιστικά στραμμένα σε αυτή την σημαντική λιμανούπολη με τις έντονες ελληνικές μνήμες.