Ήταν Έλληνας ο Κολόμβος; Οι ενδείξεις που υπάρχουν είναι ενδιαφέρουσες αν και δεν μπορούν με κανένα τρόπο και προς το παρόν να θεωρηθούν αποδείξεις. Αντίθετα, η παραμονή του στη Χίο θεωρείται πλέον μάλλον βέβαιη, όπως έχει υποστηρίξει σε πολλές τηλεοπτικές που κάναμε ο γνωστός συγγραφέας και ιστορικός ερευνητής κ. Χρήστος Δ. Λάζος!..
.jpg)
Το γνωστό πορτρέτο του Χριστόφορου Κολόμβου από τον Sebastiano del Piompo
ΜΕ ΤΟΝ εξαίρετο συγγραφέα και σπουδαίο ιστορικό ερευνητή κ. Χρήστο Δ. Λάζο είμαστε πολύ φίλοι. Αυτός και ο λόγος που κάναμε πολλές τηλεοπτικές εκπομπές μαζί για όλα σχεδόν τα βιβλία που έχει γράψει. Σε μία εξ αυτών μιλήσαμε και για το αν ο Χριστόφορος Κολόμβος ήταν Έλληνας ή όχι, δεδομένου είχα παρουσιάσει τον (αείμνηστο, σήμερα) συγγραφέα και ιστορικό ερευνητή Αλέξανδρο Λαγκαδά, που είχε γράψει σχετικό βιβλίο. Τα όσα υποστηρίζει ο κ Χρήστος Λάζος σε γενικές γραμμές τα έχει παρουσιάσει σε ένα συνοπτικό άρθρο του με τίτλο: «Χριστόφορος Κολόμβος: ένα ελληνικό πρόβλημα», που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «ΤΟΤΕ..» [Νο 31 (4ο), Φεβρουάριος 1988, σελ. 26-34], όπου μεταξύ άλλων λέει τα εξής:
Τα τελευταία χρόνια ένα μεγάλο ενδιαφέρον έχει αναπτυχθεί γύρω από την προσωπικότητα του Cristobal de Colon ή Χριστόφορου Κολόμβου, όπως τον γνωρίζουμε στα ελληνικά' ενδιαφέρον που εντείνεται όσο πλησιάζουμε προς την οριακή χρονολογία 1992 οπότε θα εορταστούν τα 500 χρόνια από την επίσημη ανακάλυψη της αμερικανικής ηπείρου. Πρόσφατα, τον περασμένο Σεπτέμβριο, έλαβε χώρα ένα πολύ ενδιαφέρον συνέδριο στη Χίο με την ευκαιρία της αδελφοποίησης των πόλεων Γένοβας - Χίου, που είχε ονομαστεί «Παγκόσμια Συνάντηση «Columbus '92», και στη διάρκεια του οποίου ακούστηκαν διάφορα αξιόλογα' κυρίως όμως αφορούσαν την πόλη της Χίου και την Γενοβέζικη κατάκτηση και πολύ λίγο τον Κολόμβο, για τον οποίο θα γίνουν ειδικές ομιλίες σε επόμενα συνέδρια.
Τα τελευταία χρόνια ένα μεγάλο ενδιαφέρον έχει αναπτυχθεί γύρω από την προσωπικότητα του Cristobal de Colon ή Χριστόφορου Κολόμβου, όπως τον γνωρίζουμε στα ελληνικά' ενδιαφέρον που εντείνεται όσο πλησιάζουμε προς την οριακή χρονολογία 1992 οπότε θα εορταστούν τα 500 χρόνια από την επίσημη ανακάλυψη της αμερικανικής ηπείρου. Πρόσφατα, τον περασμένο Σεπτέμβριο, έλαβε χώρα ένα πολύ ενδιαφέρον συνέδριο στη Χίο με την ευκαιρία της αδελφοποίησης των πόλεων Γένοβας - Χίου, που είχε ονομαστεί «Παγκόσμια Συνάντηση «Columbus '92», και στη διάρκεια του οποίου ακούστηκαν διάφορα αξιόλογα' κυρίως όμως αφορούσαν την πόλη της Χίου και την Γενοβέζικη κατάκτηση και πολύ λίγο τον Κολόμβο, για τον οποίο θα γίνουν ειδικές ομιλίες σε επόμενα συνέδρια.
Για μας τους Έλληνες το θέμα «Κολόμβος» εστιάζεται σε τρία ερωτήματα:
1. Αν η καταγωγή του ήταν ελληνική, όπως έχει υποστηριχθεί από κάποιους.
2. Αν είχε μείνει κάποιο διάστημα στη Χίο και με ποιους ήρθε σ' επαφή το διάστημα εκείνο, και
3. Αν η άποψη του για την ανακάλυψη των «Ινδιών» στηριζόταν πάνω σε συγκεκριμένα στοιχεία ή ήταν προϊόν έμπνευσης. Ας προσπαθήσουμε να δούμε πιο συγκεκριμένα το κάθε ένα από τα ερωτήματα αυτά.
1. Ενδείξεις (που δεν είναι και αποδείξεις), ελληνικής καταγωγής του Κολόμβου
Σαν όλες τις μεγάλες προσωπικότητες του κόσμου, ο Χριστόφορος Κολόμβος «διεκδικείται» από διάφορες εθνότητες. Έτσι εκτός των Ιταλών τον «διεκδικούν» οι Καταλανοί, οι Ισπανοί, οι Πορτογάλλοι, οι Κορσικανοί, Γάλλοι, Άγγλοι, Αρμένιοι και τέλος οι Εβραίοι (1). Όλες όμως οι θεωρίες αυτές, που ανάμεσα τους περιέχουν και απόπειρες πλαστοποίησης εγγράφων, δεν στηρίζονται πουθενά αλλού εκτός από την... επιθυμία των συγγραφέων τους. Πιο πιθανή, όμως, και η περισσότερο αληθοφανή είναι η θεωρία που υποστηρίζει - και αποδείχνει - ότι ο Χριστόφορος Κολόμβος υπήρξε Έλλην ευγενής καταγόμενος από μεγάλη οικογένεια Βυζαντινών ευπατρίδων. Την άποψη αυτή εκφράσανε κατά καιρούς διάφοροι συγγραφείς. Αυτός όμως που αφιέρωσε σχεδόν τη ζωή του σ' αυτήν και για την οποία έγραψε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο, ήταν ο Σεραφείμ Κανούτας, ένας ακαταπόνητος ερευνητής του απόδημου Ελληνισμού (2). Άλλος που αναφέρθηκε στο ίδιο θέμα ήταν ο Δημ. Σισιλιάνος, ο οποίος συχνά ανατρέχει στο έργο του Κανούτα (3). Τέλος μια αλλοδαπή ερευνήτρια, η Ρουθ Ντουρλάχερ – Γουώλτερ (Μάρβιν), Διευθύντρια του Μουσείου του Σαν Σαλβαντόρ, σε ομιλία της, που έγινε στη διάρκεια των «Ομηρείων» στη Χίο στα 1979, αποκάλυψε στοιχεία που αποδείχνουν κατά τη γνώμη της την ελληνική καταγωγή του Κολόμβου (4).
Και κατά αραιά διαστήματα, δημοσιεύονται σε διάφορα περιοδικά κάποια άρθρα που όμως είναι ανάξια λόγου, μόνη αξιοπρόσεχτη απόπειρα είναι αυτή του Σ. Κανούτα.
Κατά την άποψη του Σ. Κανούτα, ο οποίος υποστηρίζει θερμά το γεγονός της παρουσίας Ελλήνων στην αμερικανική ήπειρο πολύ πριν την άφιξη του Κολόμβου εκεί (5) υπήρχαν στην πραγματικότητα δύο διαφορετικά άτομα: ο Don Cristoforo Colon που γνώριζε άπταιστα ελληνικά, γαλλικά, ισπανικά, λατινικά, που καταγόταν από την βυζαντινή οικογένεια των Δισυπά-των Παλαιολόγων και είχε γεννηθεί το 1438 ή 39, και ο Ιταλός εργάτης του λιναριού, Cristoforo Colombo, γεννημένος στη Γένοβα το 1451, εντελώς αμόρφωτος. Ένα συγκλονιστικό στοιχείο στην όλη υπόθεση είναι αυτό που αφηγείται ο πιο άμεσος και αντικειμενικός βιογράφος του Κολόμβου, ο γιος του Φερδινάνδος, που αναφέρει ότι - όπως του είχε πει ο πατέρας του - ο Κολόμβος για πολλά χρόνια ταξίδευε με τον διάσημο Γάλλο κουρσάρο και μετέπειτα Ναύαρχο Colon ότι λεγόταν Γεώργιος ο Έλλην ή Γεώργιος Δισύπατος Παλαιολόγος. Σε επιστολή πάλι του Κολόμβου προς τη Dona Juana de la Torre - όπως αναφέρει και πάλι ο Φερδινάνδος - ο Χριστόφορος έγραφε: «Δεν είμαι ο πρώτος Ναύαρχος της,οικογενείας μου. Αφίσατέ τους να μου δίνουν το όνομα που τους αρέσει».
Ας σημειωθεί εδώ, ότι ο ίδιος ο Χριστόφορος Κολόμβος, δεν μίλησε ποτέ για την προέλευση του, για το ποια χώρα ήταν η γενέτειρα του, ενώ ανεξιχνίαστο μυστήριο καλύπτει τη γέννηση του.
Άλλο παράξενο στην όλη υπόθεση, είναι η υπογραφή του στα ελληνικά και λατινικά' υπέγραφε σαν XRO. FE-RENS, που ουσιαστικά σημαίνει αυτόν που φέρει το Χριστό. Αυτοί που υπέγραφαν όμως έτσι, ήταν οι Έλληνες κι έτσι έχουμε κι άλλο ένα υπονοούμενο για την καταγωγή του.
Ένα ερώτημα που προκύπτει όμως είναι το εξής: Γιατί ο Κολόμβος έκρυβε με επιμέλεια τόσο το όνομα του, την καταγωγή του και την προέλευση του; Αν ήταν ελληνικής καταγωγής και φυσικά ορθόδοξος χριστιανός, η ερώτηση αυτή αυτοαπαντάται, γιατί σαν Έλληνας δεν είχε πατρίδα, αφού το Βυζάντιο και η Ελλάδα είχαν υποδουλωθεί στους Τούρκους. Αν έλεγε ότι ήταν ορθόδοξος, θα σήμαινε αυτό την καταδίκη του σε θάνατο, αφού στην Ισπανία οι ορθόδοξοι εθεωρούντο αιρετικοί.
Όπως διαπιστώνουμε λοιπόν, τίποτα δεν είναι απίθανο, αντίθετα είναι πολύ πιθανό να ήταν πράγματι ελληνικής καταγωγής. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει τίποτα το ιδιαίτερο, αφού προσωπικότητες σαν τον Κολόμβο, είναι πανανθρώπινες και ξεφεύγουν από τα στενά τοπικά σύνορα και τις εθνικές διεκδικήσεις. Απλά και μόνο, αποτελούν ένα γοητευτικό μυστήριο και μια συναρπαστική ιστορική σελίδα.
1. Αν η καταγωγή του ήταν ελληνική, όπως έχει υποστηριχθεί από κάποιους.
2. Αν είχε μείνει κάποιο διάστημα στη Χίο και με ποιους ήρθε σ' επαφή το διάστημα εκείνο, και
3. Αν η άποψη του για την ανακάλυψη των «Ινδιών» στηριζόταν πάνω σε συγκεκριμένα στοιχεία ή ήταν προϊόν έμπνευσης. Ας προσπαθήσουμε να δούμε πιο συγκεκριμένα το κάθε ένα από τα ερωτήματα αυτά.
1. Ενδείξεις (που δεν είναι και αποδείξεις), ελληνικής καταγωγής του Κολόμβου
Σαν όλες τις μεγάλες προσωπικότητες του κόσμου, ο Χριστόφορος Κολόμβος «διεκδικείται» από διάφορες εθνότητες. Έτσι εκτός των Ιταλών τον «διεκδικούν» οι Καταλανοί, οι Ισπανοί, οι Πορτογάλλοι, οι Κορσικανοί, Γάλλοι, Άγγλοι, Αρμένιοι και τέλος οι Εβραίοι (1). Όλες όμως οι θεωρίες αυτές, που ανάμεσα τους περιέχουν και απόπειρες πλαστοποίησης εγγράφων, δεν στηρίζονται πουθενά αλλού εκτός από την... επιθυμία των συγγραφέων τους. Πιο πιθανή, όμως, και η περισσότερο αληθοφανή είναι η θεωρία που υποστηρίζει - και αποδείχνει - ότι ο Χριστόφορος Κολόμβος υπήρξε Έλλην ευγενής καταγόμενος από μεγάλη οικογένεια Βυζαντινών ευπατρίδων. Την άποψη αυτή εκφράσανε κατά καιρούς διάφοροι συγγραφείς. Αυτός όμως που αφιέρωσε σχεδόν τη ζωή του σ' αυτήν και για την οποία έγραψε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο, ήταν ο Σεραφείμ Κανούτας, ένας ακαταπόνητος ερευνητής του απόδημου Ελληνισμού (2). Άλλος που αναφέρθηκε στο ίδιο θέμα ήταν ο Δημ. Σισιλιάνος, ο οποίος συχνά ανατρέχει στο έργο του Κανούτα (3). Τέλος μια αλλοδαπή ερευνήτρια, η Ρουθ Ντουρλάχερ – Γουώλτερ (Μάρβιν), Διευθύντρια του Μουσείου του Σαν Σαλβαντόρ, σε ομιλία της, που έγινε στη διάρκεια των «Ομηρείων» στη Χίο στα 1979, αποκάλυψε στοιχεία που αποδείχνουν κατά τη γνώμη της την ελληνική καταγωγή του Κολόμβου (4).
Και κατά αραιά διαστήματα, δημοσιεύονται σε διάφορα περιοδικά κάποια άρθρα που όμως είναι ανάξια λόγου, μόνη αξιοπρόσεχτη απόπειρα είναι αυτή του Σ. Κανούτα.
Κατά την άποψη του Σ. Κανούτα, ο οποίος υποστηρίζει θερμά το γεγονός της παρουσίας Ελλήνων στην αμερικανική ήπειρο πολύ πριν την άφιξη του Κολόμβου εκεί (5) υπήρχαν στην πραγματικότητα δύο διαφορετικά άτομα: ο Don Cristoforo Colon που γνώριζε άπταιστα ελληνικά, γαλλικά, ισπανικά, λατινικά, που καταγόταν από την βυζαντινή οικογένεια των Δισυπά-των Παλαιολόγων και είχε γεννηθεί το 1438 ή 39, και ο Ιταλός εργάτης του λιναριού, Cristoforo Colombo, γεννημένος στη Γένοβα το 1451, εντελώς αμόρφωτος. Ένα συγκλονιστικό στοιχείο στην όλη υπόθεση είναι αυτό που αφηγείται ο πιο άμεσος και αντικειμενικός βιογράφος του Κολόμβου, ο γιος του Φερδινάνδος, που αναφέρει ότι - όπως του είχε πει ο πατέρας του - ο Κολόμβος για πολλά χρόνια ταξίδευε με τον διάσημο Γάλλο κουρσάρο και μετέπειτα Ναύαρχο Colon ότι λεγόταν Γεώργιος ο Έλλην ή Γεώργιος Δισύπατος Παλαιολόγος. Σε επιστολή πάλι του Κολόμβου προς τη Dona Juana de la Torre - όπως αναφέρει και πάλι ο Φερδινάνδος - ο Χριστόφορος έγραφε: «Δεν είμαι ο πρώτος Ναύαρχος της,οικογενείας μου. Αφίσατέ τους να μου δίνουν το όνομα που τους αρέσει».
Ας σημειωθεί εδώ, ότι ο ίδιος ο Χριστόφορος Κολόμβος, δεν μίλησε ποτέ για την προέλευση του, για το ποια χώρα ήταν η γενέτειρα του, ενώ ανεξιχνίαστο μυστήριο καλύπτει τη γέννηση του.
Άλλο παράξενο στην όλη υπόθεση, είναι η υπογραφή του στα ελληνικά και λατινικά' υπέγραφε σαν XRO. FE-RENS, που ουσιαστικά σημαίνει αυτόν που φέρει το Χριστό. Αυτοί που υπέγραφαν όμως έτσι, ήταν οι Έλληνες κι έτσι έχουμε κι άλλο ένα υπονοούμενο για την καταγωγή του.
Ένα ερώτημα που προκύπτει όμως είναι το εξής: Γιατί ο Κολόμβος έκρυβε με επιμέλεια τόσο το όνομα του, την καταγωγή του και την προέλευση του; Αν ήταν ελληνικής καταγωγής και φυσικά ορθόδοξος χριστιανός, η ερώτηση αυτή αυτοαπαντάται, γιατί σαν Έλληνας δεν είχε πατρίδα, αφού το Βυζάντιο και η Ελλάδα είχαν υποδουλωθεί στους Τούρκους. Αν έλεγε ότι ήταν ορθόδοξος, θα σήμαινε αυτό την καταδίκη του σε θάνατο, αφού στην Ισπανία οι ορθόδοξοι εθεωρούντο αιρετικοί.
Όπως διαπιστώνουμε λοιπόν, τίποτα δεν είναι απίθανο, αντίθετα είναι πολύ πιθανό να ήταν πράγματι ελληνικής καταγωγής. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει τίποτα το ιδιαίτερο, αφού προσωπικότητες σαν τον Κολόμβο, είναι πανανθρώπινες και ξεφεύγουν από τα στενά τοπικά σύνορα και τις εθνικές διεκδικήσεις. Απλά και μόνο, αποτελούν ένα γοητευτικό μυστήριο και μια συναρπαστική ιστορική σελίδα.
.jpg)
Επειδή αναζητούσε τον δρόμο προς τη Κίνα και τις Δυτικές Ινδίες ο Κολόμβος θεώρησε κατά κάποιο τρόπο ως αποτυχία την πρώτη του συνάντηση με τους κοκκινόδερμους ιθαγενείς της Καραϊβικής. Έμελλε όμως η ανακάλυψή του να αποδειχθεί σημαντικότερη από τον αρχικό τον στόχο. Σε γκραβούρα από το έργο τον Ντε Μπρυ εικονίζεται η αποβίβαση τον στον Νέο Κόσμο.
2. Ο Κολόμβος και οι Χιώτες ναυτικοί
Τα ερωτήματα 2 και 3 πρέπει να αντιμετωπιστούν από κοινού, αφού τα στοιχεία που έχουμε, μας οδηγούν προς τα εκεί.
Τα ερωτήματα 2 και 3 πρέπει να αντιμετωπιστούν από κοινού, αφού τα στοιχεία που έχουμε, μας οδηγούν προς τα εκεί.
Βάσει των στοιχείων αυτών, φαίνεται ότι ο Κολόμβος έφτασε στη Χίο ανάμεσα στα 1474 -1475 και γνωρίζουμε ότι παρέμεινε για κάποιο χρονικό διάστημα στο νησί. Είναι σίγουρο, ότι ξεκίνησε από την Ιταλία στις 7 Αυγ. 1474, δίχως να γνωρίζουμε τον τόπο ή τους τόπους που σκόπευε να επισκεφτεί, γιατί κατά το 1492 έγραψε στο ημερολόγιο του τα εξής:
«Είδα όλη την Ανατολή και τη Δύση. Προς τα βορεινά έφτασα στην Αγγλία. Ταξίδεψα και στη Γουινέα». Ίσως να επισκέφθηκε τότε τη Χίο, κατά τη διάρκεια αυτών των ταξιδιών του, γιατί στο ημερολόγιο του αναφέρει την επίσκεψη του στο νησί, χωρίς να προσδιορίζει την ημερομηνία. Στις 12 Νοεμβρίου 1492, έφτασε στην Κούβα. Εκεί βρήκε ένα σχίνο που του θύμισε τη Χίο" γράφει: Che yo e visto en la Isia Scio el Arcipelago» («O θάμνος αυτός είναι μεγαλύτερος από εκείνον που είδα στη Χίο»). Ένα μήνα αργότερα (11 Δεκεμ. 1492) στέλνει γράμμα προς τον Sandier στο οποίο τον πληροφορούσε ότι η μαστίχα που βρήκε στην Κούβα, ευδοκιμεί «μόνο στη Χίο». Στην ίδια επιστολή δείχνει να είναι πολύ κατατοπισμένος για την παραγωγή της μαστίχας, αφού σημειώνει ότι η συγκομιδή της γίνεται τον Μάιο και ότι το .ετήσιο εισόδημα φτάνει τα 50.000 δουκάτα (6).
Πότε όμως έφτασε στη Χίο;
Όπως είπαμε, ανάμεσα στις δύο χρονολογήσεις, πιθανότερο είναι να έφτασε στο νησί το 1475 με τα γενοβέζικα καράβια που μετέφεραν επικουρίες στη Χίο, ενώπιον του κινδύνου της τουρκικής εισβολής. Όπως αναφέρει σ Henry Vignaud φιλόλογος διπλωμάτης και ένας από τους καλύτερους μελετητές του Κολόμβου, πρέπει να δεχθούμε ότι ο Κολόμβος ταξίδεψε στη Χίο σαν έμπορος ή απλός ναυτικός και από όσα σημειώνει στο ημερολόγιο του για τη μαστίχα, μας επιτρέπουν τη βάσιμη υπόθεση ότι παρέμεινε στο νησί για αρκετό διάστημα
(7)· Το μέγα ερώτημα είναι, τι έκανε ο Κολόμβος στη Χίο, το διάστημα που παρέμεινε εκεί' κατά την άποψη μου η παραμονή του στη Χίο δεν ήταν συνέπεια μιας τυχαίας προσέγγισης στο νησί αλλά ένα μελετημένο σχέδιο, γιατί ο Κολόμβος δεν ήταν ούτε έμπορος, ούτε απλός ναυτικός. Ο Γερμανός ιστορικός Κ. Χόπφ, όντως και η Ρουθ Μάρβιν, μας πληροφορούν ότι στο νησί της Χίου ο Κολόμβος φιλοξενήθηκε από την οικογένεια των Ιουστινιάνι, γενοβέζικης καταγωγής. Ο Άντζελο Ιουστινιάνι Μπάνκα, ήταν εραστής των γραμμάτων και των τεχνών και κοντά στη Δασκαλόπετρα, την πέτρα του Ομήρου κατά την παράδοση, είχε χτίσει μια έπαυλη που την ονόμαζε «Ομέρικα» από το όνομα του Ομήρου. Στην έπαυλη αυτή φιλοξενήθηκε ο Κολόμβος, αλλά η πληροφορία αυτή εμπεριέχει ένα άλλο ερωτηματικό. Τι δουλειά είχε το αυστηρό γενοβέζικο αρχοντοσόι να φιλοξενήσει τον υφασματέμπορο ή απλό ναυτικό Κολόμβο;
Νομίζω ότι εδώ έχουμε μια έμμεση απόδειξη της ευγενικής καταγωγής του Κολόμβου, του Δισύπατου των Παλαιολόγων που πιθανότατα ήταν Χιακής καταγωγής. Και η παραμονή του στη Χίο, συνθέτει έναν πίνακα, όπου η φαντασία και η ιστορία συμπλέκονται για να δημιουργήσουν μια από τις ωραιότερες σελίδες της. Γιατί στη Χίο είναι που ωρίμασε η σκέψη του Κολόμβου, για ένα ταξίδι προς τα δυτικά, σ' αναζήτηση των «Ινδιών» και αυτό αποδεικνύεται από αρκετά γεγονότα.
3. Οι χάρτες των Ελλήνων ναυτικών
Όμως ας πισωγυρίσουμε τις σελίδες της ιστορίας κι ας δούμε κάτι άλλο. Τι ήταν η Ελλάδα, το ελληνικό έθνος εκείνη την εποχή; Ένας μεγάλος ηττημένος, χωρίς ελευθερία, δίχως κυβερνητική κάλυψη, ένας αιρετικός της πίστεως γιά τους Δυτικούς, ένας κατατρεγμένος. Το έθνος υπό διωγμό, η Εκκλησία υπό διωγμό, βαριά δουλεία κάλυπτε την ελληνική γη. Μόνη διέξοδος η θάλασσα, η φυγή, είτε δυτικά είτε ανατολικά.
Και αυτό συνέβη· χιλιάδες Ελλήνων στρέφονται και αποζητούν την αποδημία. Ευγενείς του Βυζαντίου γίνονται καλλιγράφοι για να επιζήσουν' άλλοι μπαρκάρουν στα ξένα πλοία σαν ναυτικοί' άλλοι ανοίγονται με δικά τους καράβια προς το «άγνωστο», για να εμπορευτούν' άλλοι πηγαίνουν να διδάξουν στα δυτικά σχολεία και πανεπιστήμια. 'Ετσι απλά και άσημα, έτσι υπέροχα και αξιοθαύμαστα κάποιοι θαλασσόλυκοι Χιώτες ταξιδεύουν δυτικά και φτάνουν σε άγνωστες περιοχές, εμπορεύονται ή όχι, φτιάχνουν χάρτες του ταξιδιού τους και γυρνούν πίσω.
«Είδα όλη την Ανατολή και τη Δύση. Προς τα βορεινά έφτασα στην Αγγλία. Ταξίδεψα και στη Γουινέα». Ίσως να επισκέφθηκε τότε τη Χίο, κατά τη διάρκεια αυτών των ταξιδιών του, γιατί στο ημερολόγιο του αναφέρει την επίσκεψη του στο νησί, χωρίς να προσδιορίζει την ημερομηνία. Στις 12 Νοεμβρίου 1492, έφτασε στην Κούβα. Εκεί βρήκε ένα σχίνο που του θύμισε τη Χίο" γράφει: Che yo e visto en la Isia Scio el Arcipelago» («O θάμνος αυτός είναι μεγαλύτερος από εκείνον που είδα στη Χίο»). Ένα μήνα αργότερα (11 Δεκεμ. 1492) στέλνει γράμμα προς τον Sandier στο οποίο τον πληροφορούσε ότι η μαστίχα που βρήκε στην Κούβα, ευδοκιμεί «μόνο στη Χίο». Στην ίδια επιστολή δείχνει να είναι πολύ κατατοπισμένος για την παραγωγή της μαστίχας, αφού σημειώνει ότι η συγκομιδή της γίνεται τον Μάιο και ότι το .ετήσιο εισόδημα φτάνει τα 50.000 δουκάτα (6).
Πότε όμως έφτασε στη Χίο;
Όπως είπαμε, ανάμεσα στις δύο χρονολογήσεις, πιθανότερο είναι να έφτασε στο νησί το 1475 με τα γενοβέζικα καράβια που μετέφεραν επικουρίες στη Χίο, ενώπιον του κινδύνου της τουρκικής εισβολής. Όπως αναφέρει σ Henry Vignaud φιλόλογος διπλωμάτης και ένας από τους καλύτερους μελετητές του Κολόμβου, πρέπει να δεχθούμε ότι ο Κολόμβος ταξίδεψε στη Χίο σαν έμπορος ή απλός ναυτικός και από όσα σημειώνει στο ημερολόγιο του για τη μαστίχα, μας επιτρέπουν τη βάσιμη υπόθεση ότι παρέμεινε στο νησί για αρκετό διάστημα
(7)· Το μέγα ερώτημα είναι, τι έκανε ο Κολόμβος στη Χίο, το διάστημα που παρέμεινε εκεί' κατά την άποψη μου η παραμονή του στη Χίο δεν ήταν συνέπεια μιας τυχαίας προσέγγισης στο νησί αλλά ένα μελετημένο σχέδιο, γιατί ο Κολόμβος δεν ήταν ούτε έμπορος, ούτε απλός ναυτικός. Ο Γερμανός ιστορικός Κ. Χόπφ, όντως και η Ρουθ Μάρβιν, μας πληροφορούν ότι στο νησί της Χίου ο Κολόμβος φιλοξενήθηκε από την οικογένεια των Ιουστινιάνι, γενοβέζικης καταγωγής. Ο Άντζελο Ιουστινιάνι Μπάνκα, ήταν εραστής των γραμμάτων και των τεχνών και κοντά στη Δασκαλόπετρα, την πέτρα του Ομήρου κατά την παράδοση, είχε χτίσει μια έπαυλη που την ονόμαζε «Ομέρικα» από το όνομα του Ομήρου. Στην έπαυλη αυτή φιλοξενήθηκε ο Κολόμβος, αλλά η πληροφορία αυτή εμπεριέχει ένα άλλο ερωτηματικό. Τι δουλειά είχε το αυστηρό γενοβέζικο αρχοντοσόι να φιλοξενήσει τον υφασματέμπορο ή απλό ναυτικό Κολόμβο;
Νομίζω ότι εδώ έχουμε μια έμμεση απόδειξη της ευγενικής καταγωγής του Κολόμβου, του Δισύπατου των Παλαιολόγων που πιθανότατα ήταν Χιακής καταγωγής. Και η παραμονή του στη Χίο, συνθέτει έναν πίνακα, όπου η φαντασία και η ιστορία συμπλέκονται για να δημιουργήσουν μια από τις ωραιότερες σελίδες της. Γιατί στη Χίο είναι που ωρίμασε η σκέψη του Κολόμβου, για ένα ταξίδι προς τα δυτικά, σ' αναζήτηση των «Ινδιών» και αυτό αποδεικνύεται από αρκετά γεγονότα.
3. Οι χάρτες των Ελλήνων ναυτικών
Όμως ας πισωγυρίσουμε τις σελίδες της ιστορίας κι ας δούμε κάτι άλλο. Τι ήταν η Ελλάδα, το ελληνικό έθνος εκείνη την εποχή; Ένας μεγάλος ηττημένος, χωρίς ελευθερία, δίχως κυβερνητική κάλυψη, ένας αιρετικός της πίστεως γιά τους Δυτικούς, ένας κατατρεγμένος. Το έθνος υπό διωγμό, η Εκκλησία υπό διωγμό, βαριά δουλεία κάλυπτε την ελληνική γη. Μόνη διέξοδος η θάλασσα, η φυγή, είτε δυτικά είτε ανατολικά.
Και αυτό συνέβη· χιλιάδες Ελλήνων στρέφονται και αποζητούν την αποδημία. Ευγενείς του Βυζαντίου γίνονται καλλιγράφοι για να επιζήσουν' άλλοι μπαρκάρουν στα ξένα πλοία σαν ναυτικοί' άλλοι ανοίγονται με δικά τους καράβια προς το «άγνωστο», για να εμπορευτούν' άλλοι πηγαίνουν να διδάξουν στα δυτικά σχολεία και πανεπιστήμια. 'Ετσι απλά και άσημα, έτσι υπέροχα και αξιοθαύμαστα κάποιοι θαλασσόλυκοι Χιώτες ταξιδεύουν δυτικά και φτάνουν σε άγνωστες περιοχές, εμπορεύονται ή όχι, φτιάχνουν χάρτες του ταξιδιού τους και γυρνούν πίσω.
.jpg)
Χειρόγραφες σημειώσεις του Κολόμβου.
Γιατί να το ανακοινώσουν αυτό το ταξίδι όταν δεν υπάρχει κρατική υπηρεσία που να τους αφορά; Ποιος θα τους έλεγε μπράβο, αφού για τον Έλληνα, τον Χιώτη, η θάλασσα είναι αυτή η ίδια η πατρίδα του;
Γιατί να μαθευτεί η ύπαρξη της «δυτικής γης» αφού οι άμαθοι Χιώτες ναυτικοί δεν ξέρουν καλά - καλά πού έφτασαν; Πολλά γιατί, αναπάντητα, όμως η ιστορική αλήθεια είναι αυτή. Πολλά χρόνια πριν από το ταξίδι του Κολόμβου, Χιώτες ναυτικοί είχαν φτάσει στην αμερικανική ήπειρο, εμπορεύτηκαν και ξαναγύρισαν στην πατρίδα τους, χαρτογραφώντας τη διαδρομή για μελλοντικά ταξίδια!
Ίσως να μην αρέσει σε κάποιους αυτό, αλλά είναι η αλήθεια. Άλλωστε γνωρίζουμε ότι ο Κολόμβος είναι ο τελευταίος που «ανακάλυψε» την Αμερική. Είχαν προηγηθεί πολλοί άλλοι, όπως οι Αιγύπτιοι, Έλληνες και Μινωίτες, Πολυνήσιοι, Ασιάτες, Βίκινγκς, Ιρλανδοί (8). Στο χωριό Βροντάδο για πολλές γενιές πλανιέται η φήμη ότι Βρονταδούσιοι ναυτικοί πήραν μέρος στην ανακάλυψη της Αμερικής και το όνομα που ακούγεται είναι του Καπετάν Αντρέα. Μαζί με άλλους τρεις ή τέσσερις συντοπίτες του ναυτικούς είχαν φτάσει στην Αμερική χρόνια πριν το ταξίδι του Κολόμβου και είχαν χαρτογραφήσει τη διαδρομή τους. Και είναι αυτοί που είχε μαζί του ο Κολόμβος σαν συμβούλους καθώς και τους χάρτες που του έφτιαξαν, στο γνωστό ταξίδι του.
Ας δούμε όμως κάποιες πληροφορίες.
Το 1904 στο περιοδικό «Κυανή Επιθεώρησις» του Παρισιού δημοσιεύθηκε άρθρο με τίτλο: «Περί Χριστόφορου Κολόμβου και Χίων Ναυτικών», στο οποίο ούτε λίγο ούτε πολύ παρουσιαζόταν η άποψη ότι ο Κολόμβος «... αφού επισκέφθηκε τας ακτάς της Αμερικής μετέβη εις Χίον το 1474 και παρέμεινε παρά τω πλοιαρχώ Ανδρέα, όστις και τον συνόδευσε κατόπιν εις το μέγα ταξείδιόν του μετά τριών άλλων Χίων ναυτικών» (9). Σχετική αναφορά έχουμε και από δημοσίευμα άλλης εφημερίδας, του «Εθνικού Κήρυκα» της Ν. Υόρκης που στο φύλλο της 4ης Ιανουαρίου 1925 αναδημοσιεύει ένα κείμενο από την εφημερίδα της Δρέσδης «Τελευταίοι Ειδήσεις», που είχε ως εξής:
«Η άποψη του δρ. Λάρσεν (;) βρίσκει στο Αιγαίο Πέλαγος μια σημαντική υποστήριξη. Στη Χίο είναι πλατιά διαδεδομένη η παράδοση πως ντόπιοι ναυτικοί οδήγησαν τον Κολόμβο στο ταξίδι του.
Πριν από είκοσι χρόνια, η εφημερίδα «Αιγαίον», που τυπωνόταν ελληνικά και τουρκικά, δημοσίευσε ένα άρθρο που προξένησε μεγάλη εντύπωση. Σύμφωνα μ' αυτό -όπως άλλωστε υποστήριξε και ο δρ. Λάρσεν - ο Κολόμβος μελέτησε επί πολύ το σχέδιο του να στραφεί σε άγνωστες περιοχές. Για το σκοπό αυτό, επιχείρησε 'μεγάλες περιοδείες. Από τις ακτές της Αφρικής, μέχρι τις αρκτικές χώρες Νορβηγία και Ισλανδία, ταξίδευε για να συγκεντρώσει τις πληροφορίες που τον ενδιέφεραν. Τότε, είναι πιθανό, ότι άκουσε για μια ανακάλυψη που είχαν κάνει οι Ισλανδοί ιερείς.' ' Παντού, όπου έφθανε, ζητούσε πληροφορίες απ1 τους ναυτικούς και τους ρωτούσε να μάθει κάθε τι που ήξεραν για τις θάλασσες και τις στεριές της δύσης, κι αν είχαν ποτέ ακούσει για μια άγνωστη ήπειρο. Μερικά χρόνια πριν απ' το γάμο του, έμεινε για κάποιο διάστημα στο Βροντάδο της νήσου Χίου. Εκεί φιλοξενήθηκε από τον καπετάν - Ανδρέα, με τον οποίον συνεργάστηκε με κάθε μυστικότητα και φτιάξαν μαζί νέους χάρτες, με βάση όσα ήξερε ο καθένας για τις ανεξερεύνητες θάλασσες. Οι ναυτικοί της Χίου κι ο καπετάν -Ανδρέας είχαν σκιτήσει στο Νέο Κόσμο πριν από τον Κολόμβο ή τουλάχιστον γνώριζαν αρκετά για την ύπαρξη της άγνωστης ηπείρου. Η συνεργασία αυτή με τον Βρονταδούσιο πλοίαρχο, οι πληροφορίες που συγκέντρωσε και οι χάρτες που σχεδιάστηκαν με τη βοήθεια του καπετάν -Ανδρέα, βοήθησαν το μεγάλο θαλασσοπόρο να πετύχει στο σκοπό του...» 11
Γιατί να μαθευτεί η ύπαρξη της «δυτικής γης» αφού οι άμαθοι Χιώτες ναυτικοί δεν ξέρουν καλά - καλά πού έφτασαν; Πολλά γιατί, αναπάντητα, όμως η ιστορική αλήθεια είναι αυτή. Πολλά χρόνια πριν από το ταξίδι του Κολόμβου, Χιώτες ναυτικοί είχαν φτάσει στην αμερικανική ήπειρο, εμπορεύτηκαν και ξαναγύρισαν στην πατρίδα τους, χαρτογραφώντας τη διαδρομή για μελλοντικά ταξίδια!
Ίσως να μην αρέσει σε κάποιους αυτό, αλλά είναι η αλήθεια. Άλλωστε γνωρίζουμε ότι ο Κολόμβος είναι ο τελευταίος που «ανακάλυψε» την Αμερική. Είχαν προηγηθεί πολλοί άλλοι, όπως οι Αιγύπτιοι, Έλληνες και Μινωίτες, Πολυνήσιοι, Ασιάτες, Βίκινγκς, Ιρλανδοί (8). Στο χωριό Βροντάδο για πολλές γενιές πλανιέται η φήμη ότι Βρονταδούσιοι ναυτικοί πήραν μέρος στην ανακάλυψη της Αμερικής και το όνομα που ακούγεται είναι του Καπετάν Αντρέα. Μαζί με άλλους τρεις ή τέσσερις συντοπίτες του ναυτικούς είχαν φτάσει στην Αμερική χρόνια πριν το ταξίδι του Κολόμβου και είχαν χαρτογραφήσει τη διαδρομή τους. Και είναι αυτοί που είχε μαζί του ο Κολόμβος σαν συμβούλους καθώς και τους χάρτες που του έφτιαξαν, στο γνωστό ταξίδι του.
Ας δούμε όμως κάποιες πληροφορίες.
Το 1904 στο περιοδικό «Κυανή Επιθεώρησις» του Παρισιού δημοσιεύθηκε άρθρο με τίτλο: «Περί Χριστόφορου Κολόμβου και Χίων Ναυτικών», στο οποίο ούτε λίγο ούτε πολύ παρουσιαζόταν η άποψη ότι ο Κολόμβος «... αφού επισκέφθηκε τας ακτάς της Αμερικής μετέβη εις Χίον το 1474 και παρέμεινε παρά τω πλοιαρχώ Ανδρέα, όστις και τον συνόδευσε κατόπιν εις το μέγα ταξείδιόν του μετά τριών άλλων Χίων ναυτικών» (9). Σχετική αναφορά έχουμε και από δημοσίευμα άλλης εφημερίδας, του «Εθνικού Κήρυκα» της Ν. Υόρκης που στο φύλλο της 4ης Ιανουαρίου 1925 αναδημοσιεύει ένα κείμενο από την εφημερίδα της Δρέσδης «Τελευταίοι Ειδήσεις», που είχε ως εξής:
«Η άποψη του δρ. Λάρσεν (;) βρίσκει στο Αιγαίο Πέλαγος μια σημαντική υποστήριξη. Στη Χίο είναι πλατιά διαδεδομένη η παράδοση πως ντόπιοι ναυτικοί οδήγησαν τον Κολόμβο στο ταξίδι του.
Πριν από είκοσι χρόνια, η εφημερίδα «Αιγαίον», που τυπωνόταν ελληνικά και τουρκικά, δημοσίευσε ένα άρθρο που προξένησε μεγάλη εντύπωση. Σύμφωνα μ' αυτό -όπως άλλωστε υποστήριξε και ο δρ. Λάρσεν - ο Κολόμβος μελέτησε επί πολύ το σχέδιο του να στραφεί σε άγνωστες περιοχές. Για το σκοπό αυτό, επιχείρησε 'μεγάλες περιοδείες. Από τις ακτές της Αφρικής, μέχρι τις αρκτικές χώρες Νορβηγία και Ισλανδία, ταξίδευε για να συγκεντρώσει τις πληροφορίες που τον ενδιέφεραν. Τότε, είναι πιθανό, ότι άκουσε για μια ανακάλυψη που είχαν κάνει οι Ισλανδοί ιερείς.' ' Παντού, όπου έφθανε, ζητούσε πληροφορίες απ1 τους ναυτικούς και τους ρωτούσε να μάθει κάθε τι που ήξεραν για τις θάλασσες και τις στεριές της δύσης, κι αν είχαν ποτέ ακούσει για μια άγνωστη ήπειρο. Μερικά χρόνια πριν απ' το γάμο του, έμεινε για κάποιο διάστημα στο Βροντάδο της νήσου Χίου. Εκεί φιλοξενήθηκε από τον καπετάν - Ανδρέα, με τον οποίον συνεργάστηκε με κάθε μυστικότητα και φτιάξαν μαζί νέους χάρτες, με βάση όσα ήξερε ο καθένας για τις ανεξερεύνητες θάλασσες. Οι ναυτικοί της Χίου κι ο καπετάν -Ανδρέας είχαν σκιτήσει στο Νέο Κόσμο πριν από τον Κολόμβο ή τουλάχιστον γνώριζαν αρκετά για την ύπαρξη της άγνωστης ηπείρου. Η συνεργασία αυτή με τον Βρονταδούσιο πλοίαρχο, οι πληροφορίες που συγκέντρωσε και οι χάρτες που σχεδιάστηκαν με τη βοήθεια του καπετάν -Ανδρέα, βοήθησαν το μεγάλο θαλασσοπόρο να πετύχει στο σκοπό του...» 11
.jpg)
Το σπίτι του Κολόμβου στη Γένοβα.
Ας γυρίσουμε την ιστορία και πάλι προς τα πίσω' ο ονειροπαρμένος ιντάλγκο Don Cristobal de Colon, με πιθανή ευγενική καταγωγή από τη φημισμένη οικογένεια του Βυζαντίου, τους Παλαιολόγους, βρίσκεται στην Ιταλία σε κάποια επίσημη αποστολή, όταν πέφτει η Βασιλεύουσα στα χέρια των μισαρών Οσμανλήδων. Ξεμένει εκεί, περιπλανιέται στη Δύση και κάποια στιγμή συνδέεται με τον θείο του Γεώργιο Δισύπατο Παλαιολόγο, ο οποίος, στην υπηρεσία της Γαλλίας κατατροπώνει τους Γενοβέζους σε διάφορες ναυμαχίες. Στα διάφορα ταξίδια του και έχοντας αποκτήσει πολλές γνώσεις γύρω από τις προσπάθειες των Δυτικών για να προσεγγίσουν στις Ινδίες πλέοντος δυτικά, αποφασίζει να πραγματοποιήσει το εγχείρημα. Αρχίζει επίπονα να συγκεντρώνει πληροφορίες, χάρτες, στοιχεία για το θέμα αυτό και κάποια στιγμή πληροφορείται ότι οι Χιώτες ναυτικοί πέτυχαν το «ακατόρθωτο». Έτσι, σπεύδει στη Χίο, γνωρίζεται με τον Καπετάν -Ανδρέα και το υπόλοιπο τσούρμο, τους πείθει να τον βοηθήσουν και αφού φτιάχνουν χάρτες της πορείας τους, κατορθώνουν να πραγματοποιήσουν το ταξίδι προς τη Δύση, στις Ανατολικές Ινδίες όπως πίστευε, αλλά ουσιαστικά επρόκειτο για ένα ταξίδι στην Αιωνιότητα.
Πιστεύω και το έχω εκφράσει δημόσια, ότι ο Κολόμβος είχε στα χέρια του και άλλους χάρτες, από τους οποίους παρακινήθηκε στην πραγματοποίηση του ταξιδιού του, χάρτες που είχαν πανάρχαια προέλευση και ήταν ελληνικοί. Επρόκειτο για χάρτες της Αλεξανδρινής εποχής, κατασκευασμένοι από τον Ερατοσθένη και οι οποίοι υπήρχαν στη Βιβλιοθήκη του Ανακτόρου των Βλαχερνών' άγνωστο πώς βρέθηκαν στα χέρια του Κολόμβου, όπως και το περίφημο χαμένο βιβλίο που τον καθοδηγούσε.
Ποιος θα μπορούσε να εκφράσει καλύτερα την αναζήτηση στις άγνωστες και παράξενες θάλασσες; Ποιος οδυσσεϊκός απόγονος θα έφερνε στα κύτταρα του τη μνήμη των προγόνων και το πάθος του Πυθέα; Ποιος απόγονος λαού θαλασσινού μπορούσε να συλλάβει το ακατόρθωτο; Ποιος λαός είναι σήμερα ο πιο θαλασσινός; Μια ιστορία γεμάτη από τον παφλασμό του ονείρου, που οδηγεί στις άγνωστες παραλίες του κόσμου, ακολουθώντας την πορεία των αστεριών, κατάφορτη από μνήμες που καβαλικεύουν τα κύματα και φέρνουν τον Έλληνα παντού... ναι παντού, αφού ο κόσμος είναι τόσο μικρός για παρόμοιους ναυκράτες. Οδυσσέας, Πυθέας, Κοσμάς ινδικοπλεύστης, ίσως και ο Κολόμβος! Ποιος θα συνεχίσει την πορεία τους;
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
(1) Βλ. Salvador de Madariaga, Christopher Columbus. The very magnificent Lord, Don Cristobal Colon. Macmillan, 1940. N. York.
(2) S. Canoutas, Christofer Columbus a Greek nobleman. 1943 N. York.
(3) Δημ. Σισιλιάνου, Χριστόφορος Κολόμβος (Βυζαντινός ευπατρίδης). Αθήνα 1962. Βλ. εφημ. «ΧΙΑΚΟΣ ΛΑΟΣ» (26-7-79) σχετικό άρθρο με τίτλο: «Ήταν Έλληνας ο Χριστόφορος Κολόμβος;»
(5) S. Canoutas, Hellenism in America, Boston Mass, 1918.
(6) Κυρ. Σιμόπουλος, Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα 333 μ.Χ. - 1.700 μ.Χ., σελ. 336.
(7) Henry Vignaud, Etudes critiques sur la Vie de Colomb avantses decouvetres. Paris 1905. Υπάρχει μεταφρασμένη στα ελληνικά στο δίτομο έργο των Φ. Αργέντη / Στ. Κυριακίδη, Η Χίος παρά τοις Γεωγράφοις και Περιηγηταίς.
(8) Βλ. συνοπτικά το θέμα εις Χρήστου Δ. Λάζου, «Ο Κολόμβος έφτασε... τελευταίος στην Αμερική», Ιστορία Εικονογραφημένη, τευχ. 224 (Φεβρ. 1987), σελ. 61-74. Σε τρία προηγούμενα άρθρα μου στο ίδιο περιοδικό είχα αναφερθεί στην ελληνική ανακάλυψη της αμερικανικής ηπείρου.
(9) S. Canoutas, Hellenism in America, σελ. 44.
(10) Αναφέρεται στο ταξίδι του' Αγίου Μπρένταν που έγινε γύρω στο 600 μ.Χ. και στην ανακάλυψη του από αυτόν της αμερικανικής ηπείρου. Βλ. και σχετικό άρθρο του Timothy Seretin, «The Voyage of «Brendan», National Geographic, Vol 152, No 6 (December1977), σελ. 770-797.
(11) To απόσπασμα υπάρχει σε δημοσίευμα του Γιώργου Χατζιδάκη στο περ. «Ταχυδρόμος» στις 11/9/87, με τίτλο «Ο Κολόμβος στη Χίο».
Πιστεύω και το έχω εκφράσει δημόσια, ότι ο Κολόμβος είχε στα χέρια του και άλλους χάρτες, από τους οποίους παρακινήθηκε στην πραγματοποίηση του ταξιδιού του, χάρτες που είχαν πανάρχαια προέλευση και ήταν ελληνικοί. Επρόκειτο για χάρτες της Αλεξανδρινής εποχής, κατασκευασμένοι από τον Ερατοσθένη και οι οποίοι υπήρχαν στη Βιβλιοθήκη του Ανακτόρου των Βλαχερνών' άγνωστο πώς βρέθηκαν στα χέρια του Κολόμβου, όπως και το περίφημο χαμένο βιβλίο που τον καθοδηγούσε.
Ποιος θα μπορούσε να εκφράσει καλύτερα την αναζήτηση στις άγνωστες και παράξενες θάλασσες; Ποιος οδυσσεϊκός απόγονος θα έφερνε στα κύτταρα του τη μνήμη των προγόνων και το πάθος του Πυθέα; Ποιος απόγονος λαού θαλασσινού μπορούσε να συλλάβει το ακατόρθωτο; Ποιος λαός είναι σήμερα ο πιο θαλασσινός; Μια ιστορία γεμάτη από τον παφλασμό του ονείρου, που οδηγεί στις άγνωστες παραλίες του κόσμου, ακολουθώντας την πορεία των αστεριών, κατάφορτη από μνήμες που καβαλικεύουν τα κύματα και φέρνουν τον Έλληνα παντού... ναι παντού, αφού ο κόσμος είναι τόσο μικρός για παρόμοιους ναυκράτες. Οδυσσέας, Πυθέας, Κοσμάς ινδικοπλεύστης, ίσως και ο Κολόμβος! Ποιος θα συνεχίσει την πορεία τους;
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
(1) Βλ. Salvador de Madariaga, Christopher Columbus. The very magnificent Lord, Don Cristobal Colon. Macmillan, 1940. N. York.
(2) S. Canoutas, Christofer Columbus a Greek nobleman. 1943 N. York.
(3) Δημ. Σισιλιάνου, Χριστόφορος Κολόμβος (Βυζαντινός ευπατρίδης). Αθήνα 1962. Βλ. εφημ. «ΧΙΑΚΟΣ ΛΑΟΣ» (26-7-79) σχετικό άρθρο με τίτλο: «Ήταν Έλληνας ο Χριστόφορος Κολόμβος;»
(5) S. Canoutas, Hellenism in America, Boston Mass, 1918.
(6) Κυρ. Σιμόπουλος, Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα 333 μ.Χ. - 1.700 μ.Χ., σελ. 336.
(7) Henry Vignaud, Etudes critiques sur la Vie de Colomb avantses decouvetres. Paris 1905. Υπάρχει μεταφρασμένη στα ελληνικά στο δίτομο έργο των Φ. Αργέντη / Στ. Κυριακίδη, Η Χίος παρά τοις Γεωγράφοις και Περιηγηταίς.
(8) Βλ. συνοπτικά το θέμα εις Χρήστου Δ. Λάζου, «Ο Κολόμβος έφτασε... τελευταίος στην Αμερική», Ιστορία Εικονογραφημένη, τευχ. 224 (Φεβρ. 1987), σελ. 61-74. Σε τρία προηγούμενα άρθρα μου στο ίδιο περιοδικό είχα αναφερθεί στην ελληνική ανακάλυψη της αμερικανικής ηπείρου.
(9) S. Canoutas, Hellenism in America, σελ. 44.
(10) Αναφέρεται στο ταξίδι του' Αγίου Μπρένταν που έγινε γύρω στο 600 μ.Χ. και στην ανακάλυψη του από αυτόν της αμερικανικής ηπείρου. Βλ. και σχετικό άρθρο του Timothy Seretin, «The Voyage of «Brendan», National Geographic, Vol 152, No 6 (December1977), σελ. 770-797.
(11) To απόσπασμα υπάρχει σε δημοσίευμα του Γιώργου Χατζιδάκη στο περ. «Ταχυδρόμος» στις 11/9/87, με τίτλο «Ο Κολόμβος στη Χίο».
ΠΗΓΗ https://www.sakketosaggelos.gr/Article/1042/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου