Ενδιαφέρει η χρονική μας συνέχεια;

 

Χρήστος Γιανναράς 

Την Κυριακή 17 Οκτωβρίου του 2021 και στις 8 το βράδυ (ώρα Ελλάδας), στο Pawtucket, της πολιτείας του Rhode Island, των ΗΠΑ, η εκεί ελληνική κοινότητα οργανώσε μια διαδικτυακή συζήτηση, με αφορμή τα 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821. Θέμα της συζήτησης, όχι κενολόγοι κομπασμοί και συναισθηματικές πομφόλυγες, αλλά ένα ρεαλιστικό ερώτημα: «Εχει διαχρονική ενότητα ο Ελληνισμός;».

Είναι κυριολεκτικά παρήγορο και συνάμα εκπληκτικό, το πώς καταλαβαίνουν τον εορτασμό της «εθνεγερσίας» μια χούφτα Ελληνες, στην άλλη άκρη της γης και κυριολεκτικά στους αντίποδες της ελλαδικής παρακμιακής απερισκεψίας: Γιορτάζουν θέτοντας ερώτημα, όχι προβάλλοντας βιομηχανοποιημένο φολκλόρ.

Το ερώτημα αναλύεται σε υπότιτλους για την αποφυγή αοριστολογίας. Παραθέτω την προκήρυξη:

«Τι σήμαινε “κατ’ αλήθειαν βίος” για τους αρχαίους Ελληνες; Πώς σχηματίζεται το κατόρθωμα της “πόλεως” και της κοινωνίας των σχέσεων; Υπάρχουν δείγματα αυτής της προτεραιότητας σε μεταγενέστερες ιστορικές περιόδους της πατρίδας μας;

Πώς κατέστη δυνατός ο πολιτιστικός εξελληνισμός, η «ένδοθεν άλωση» της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας;

Πώς απάντησε ο Χριστιανισμός στις μεταφυσικές αναζητήσεις του Ελληνισμού;

Είναι η γλώσσα μας το πιο απτό τεκμήριο της διαχρονικής μας συνέχειας; Πώς η αρχαία ελληνική γλώσσα υπηρέτησε το άθλημα της πολιτικής τέχνης στην κλασική περίοδο, αλλά και το πρωταρχικό βιωματικό περιεχόμενο της χριστιανικής εκκλησιαστικής εμπειρίας;

Υπάρχει σύνδεση του αρχαιοελληνικού φιλοσοφικού λόγου με τον λόγο των Πατέρων της Εκκλησίας;

Η βυζαντινή εκκλησία των πιστών έχει στοιχεία πολιτικού γεγονότος; Μπορεί να έχει η εκκλησιαστική κοινωνία σχέσεων και διοικητικές (στη διοίκηση) προεκτάσεις;

Υπάρχει ποιοτική συνέχεια μεταξύ βυζαντινής και αρχαιοελληνικής τέχνης;

Πώς μπορεί να εξηγηθεί η διατήρηση της ελληνικής συνείδησης και η αξιοθαύμαστη αντοχή της στα 400 χρόνια της Τουρκοκρατίας;

Ποια είναι τα δείγματα συνέχειας του ελληνικού κόσμου και πολιτισμού στην Τουρκοκρατία;

Για να ερμηνεύσει κανείς τα γραφόμενα του στρατηγού Μακρυγιάννη, χρειάζεται να έχει γνώση της εκκλησιαστικής εμπειρίας και γλώσσας. Πώς συνέβη να έχει ο Μακρυγιάννης αυτή την εμπειρία ύστερα από 400 χρόνια σκλαβιάς, ενώ ο σύγχρονος Ελληνας να την έχει χάσει σε 200 μόλις χρόνια και σε συνθήκες ελευθερίας;

Ποιος ήταν ο σημαντικότερος παράγοντας που οδήγησε τον Ελληνισμό στη σημερινή πολιτισμική αλλοτρίωσή του; Τι ήταν αυτό που έκανε τους Ελληνες να αδιαφορήσουν για το μεγαλείο και τη χαρά που τους έδινε η πατροπαράδοτη πολιτισμική τους πρόταση και να ζηλέψουν έναν πολιτισμό, που κολακεύει τον ατομοκεντρισμό των ενστίκτων;

Υπάρχει δυνατότητα να ζήσει ο σύγχρονος άνθρωπος τη χαρά του αθλήματος των σχέσεων κοινωνίας ελευθερωμένος από τη λοιμική της χρησιμοθηρίας;

Είναι δυνατό να διδαχθεί και μεταλαμπαδευθεί ο έρωτας για την ελευθερία, την αυθυπέρβαση, την κοινωνούμενη μεταφυσική ελπίδα;».

Σίγουρα είναι μια έκπληξη αυτά τα ερωτήματα, να έρχονται από το Rhode Island των ΗΠΑ. Τόσο ο στόχος όσο και η καταγωγή των ερωτημάτων δηλώνουν υποψία για «φλέβα χρυσού» στη γενέθλια ή μόνο πατρώα γη.

Από την απόσταση της αποδημίας, κάποιοι Ελληνες διερωτώνται, αν έχει διαχρονική ενότητα και συνέχεια ο πολιτισμός των προγόνων τους, αν υπάρχουν ρεαλιστικές δυνατότητες και ενεργός βούληση να επιβιώσει η ελληνική πόλις και εκκλησία των πολιτών στον εξ ορισμού ατομοκεντρικό και παγκοσμιοποιημένο τρόπο και πολιτισμό που πήραμε, «κάλπικον δάνειον», από τη Δύση.

Παίζει περίεργα παιχνίδια η Ιστορία: Από το μακρινό Rhode Island, μια χούφτα Ελληνες, στα πιο σημαντικά κέντρα της σύγχρονης έρευνας και τεχνολογίας, μπορούν να κατανοήσουν τον Παπαδιαμάντη, όταν προσδιόριζε: «αφ’ ότου ηλευθερώθημεν, αφ’ ότου δηλαδή μεταλλάξαμεν τυράννους». Μπορούν και με τον Μανουήλ Γεδεών να συντονιστούν, που βεβαίωνε ότι «ερρίφθημεν εις τον ωκεανόν, πλέοντας άνευ έρματος, άνευ πυξίδος».

Είναι κυριολεκτικά δραματική η σύγχυση: Σε ποια ταυτότητα θα καταλήξει τελικά ο κρατικός Ελληνισμός: στη δάνεια συνείδηση του μεταπρατικού έθνους-κράτους, ή στην ταυτότητα που αναδείχνει η διαχρονική του συνέχεια; Θα είναι βραχυπρόθεσμα η Ελλάδα της κυρίας Γιάννας ή η ζωντανή μέσα στους αιώνες πρόταση πολιτισμού – «γιγαντομαχία περί της ουσίας»;