Η ΕΥΡΩΠΗ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΠΥΞΙΔΑ

                                   

                Από τον καθ. Γιώργο Αγαπητό
           πρώην υπηρ. Υπουργό Οικονομικών

Ι. Aνάγκη   Αφύπνισης των Ηγετών
    Η ανθρωπότητα βρέθηκε ξαφνικά αντιμέτωπη με μια πρωτόγνωρη θανατηφόρα υγειονομική βόμβα η οποία οδήγησε στην κατάργηση βασικών δημοκρατικών ελευθεριών των πολιτών (εγκλεισμός στα σπίτια - αποκοινωνικοποίηση ) και σε οικονομικό αδιέξοδο, με μόνο θετικό τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.  Η εμφάνιση ενός απροσδιορίστου προέλευσης νέου ιού αποκάλυψε την ανικανότητα των ηγετών και των διεθνών οργανισμών του πλανήτη στην ιεράρχηση των πολιτικών που εξασφαλίζουν την ομαλή επιβίωση της ανθρωπότητας. Παραμέλησαν την εξασφάλιση της ικανοποίησης της βασικής ανθρώπινης ανάγκης που είναι η δημόσια υγεία ως πρωταρχικού δημόσιου αγαθού. Έχουν επικεντρωθεί στη διατήρηση της εξουσίας , και της κυριαρχίας τους ως άτομα ή ως κράτη, με νέους εξοπλισμούς ( πυραύλους, βόμβες, βιολογικά και φονικά όπλα), με νέα διαστημικά προγράμματα και με νέα χρηματοοικονομικά τεχνάσματα. Διέθεσαν αμύθητους πόρους σε αυτούς τους τομείς, εξερεύνησαν- κατέκτησαν  άλλους πλανήτες, αλλά τώρα είναι ανίκανοι να προσγειωθούν στο σύνολο σχεδόν των αεροδρομίων της γης ή να αποτρέψουν ένα παγκόσμιο κραχ. Έδωσαν μεγάλη σημασία στους άυλους τίτλους, στη συσσώρευση χρυσού και στην κατάκτηση ενεργειακών πηγών- περιοχών. Το μεγαλύτερο μέρος της τεράστιας τεχνολογικής ανάπτυξης το διοχέτευσαν σε νέους εξοπλισμούς, αδιαφορώντας για τις ανθρώπινες απώλειες των πολεμικών επιχειρήσεων και την τρομακτική διόγκωση των μεταναστευτικών μετακινήσεων.

   Παράλληλα, κύριο μέλημα των πλούσιων χωρών ήταν η αφαίρεση ορυκτού πλούτου και υπερχρέωσης των υπανάπτυκτων χωρών για να εξασφαλίσουν τον έλεγχο- κυριαρχία περιοχών – κρατών. Οι διεθνείς οργανισμοί αποδείχθηκαν κατώτεροι των προσδοκιών των κατοίκων του πλανήτη γιατί είναι απλά υπηρέτες των ισχυρών αμείβοντας  πλουσιοπάροχα τα στελέχη τους από τις εισφορές των κρατών- μελών. Αυτά επαληθεύονται από την αναποτελεσματικότητα του ΟΗΕ, του ΔΝΤ, της Παγκόσμιας Τράπεζας, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ. Είναι γενική η απορία για τον πραγματικό ρόλο του ΔΝΤ-ΝΑΤΟ-ΟΗΕ όταν μια χώρα βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Το ΔΝΤ αντί να βοηθά μια χώρα- μέλος που χρειάζεται οικονομική ενίσχυση ,την δανείζει με εξωφρενικά επιτόκια και της επιβάλλει σκληρή λιτότητα. Το ΝΑΤΟ αλήθεια ποιο εξυπηρετεί; αφού αδυνατεί να βοηθήσει ακόμη κι όταν μια χώρα- μέλος του  απειλείται από μια άλλη χώρα-μέλος.   Ο Διεθνής Οργανισμός Υγείας αποδείχθηκε απρόθυμος να εκμεταλλευτεί  και να αφουγκρασθεί τις προειδοποιήσεις των εξαιρετικών ειδικών ερευνητών ( οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα πρόβλεψης των κινδύνων από πανδημίες-πολέμους-σεισμούς) και τη νέα ραγδαία τεχνολογία ώστε να αντιμετωπίσει έγκαιρα και με αποτελεσματικότητα την εμφάνιση ενός φονικού ιού για όλη την ανθρωπότητα.
   Η νέα κρίση αποκαλύπτει και στην Ευρώπη το ανάστημα των ηγετών της διαχρονικά , την υποτίμηση της αξίας των βασικών δημοσίων αγαθών,  την απομάκρυνση  από τις μοναδικές ευρωπαϊκές αξίες και την αποστολή της, δίνοντας έμφαση στο χρήμα και στους αριθμούς. Αυτό επέτρεψε στις χώρες του βορρά να καταπατούν τα άρθρα όλων των Ευρωπαϊκών Συνθηκών, σε βάρος των χωρών του νότου, να θεωρούν τους πολίτες ως «άτομα» κι όχι ως «πρόσωπα» και να καταστήσουν την Ε.Ε. έναν «πολυτραυματία» με πολλές αναπηρίες ή σαν ένα αεροπλάνο που κατά την πτήση τελείωσαν τα καύσιμά του. Οι επιλογές αυτές συνοδεύτηκαν με την εφαρμογή σκληρών οικονομικών πολιτικών επ’ ευκαιρία του υψηλού δανεισμού ορισμένων κρατών-μελών, τον παραμερισμό της άποψης των μικρών χωρών ,την αδυναμία υπεράσπισης των ευρωπαϊκών συνόρων και την άσκοπη « διεύρυνση» αντί την ορθολογική «εμβάθυνση» της Ε.Ε.  Με σύντομες διαδικασίες και μονομερείς αποφάσεις Γαλλίας- Γερμανίας καθιερώθηκε το ευρώ και η αστραπιαία ενσωμάτωση της ανατολικής Γερμανίας στην Ε.Ε. Είναι πλέον κατανοητό ότι η παρούσα κρίση εξελίσσεται σε υπαρξιακή για την ΕΕ γιατί κάνει τεστ στη συνοχή της και επαναφέρει τις διαχωριστικές γραμμές μεταξύ Βορρά-Νότου. Σήμερα είναι αναγκαία η αναθεώρηση της ασκούμενης Ευρωπαϊκής πολιτικής, οι ηγέτες να αναλογιστούν τις ευθύνες τους για να μην επαναληφθούν τα τραγικά σφάλματα του παρελθόντος και να αποφευχθεί η διάλυση της Ε.Ε.
ΙΙ. Τολμηρή Εθνική Πολιτική
   Ένα από τα πρώτα θύματα αυτής της ευρωπαϊκής συμπεριφοράς είναι και η Ελλάδα, χωρίς να αποποιούμεθα και τις δικές μας ευθύνες . Η Ε.Ε. επέβαλλε δυσβάσταχτα Μνημόνια (γερμανικής κυρίως έμπνευσης) την τελευταία 10ετία που οδήγησαν: στη συρρίκνωση της παραγωγικής της υποδομής, στη φτωχοποίηση νοικοκυριών -επιχειρήσεων και την υποβάθμιση των παρεχόμενων δημόσιων αγαθών, όπως τη δημόσια υγεία. Αρκεί να υπενθυμίσουμε ότι: έκλεισαν 46 από τα 160 δημόσια νοσοκομεία (με μείωση 40% του προϋπολογισμού όσων παρέμειναν), απολύθηκαν 5000 γιατροί και 20000 νοσοκομειακοί υπάλληλοι, μειώθηκαν κατά 50% τα κρεβάτια ΜΕΘ, αποδυναμώθηκαν τα ασφαλιστικά ταμεία των εργαζομένων και φυσικά ενισχύθηκε η προσφυγή στα ιδιωτικά νοσοκομεία. Έτσι οι προβλεπόμενες από τα Μνημόνια δαπάνες υγείας τείνουν στο 6% του ΑΕΠ ,ενώ στη Γερμανία είναι 11% η οποία χρησιμοποιεί ανέξοδα χιλιάδες Έλληνες γιατρούς για τις επαρχίες της. Τώρα ίσως είναι η πιο κατάλληλη στιγμή να δείξει η Γερμανία τη δημοκρατική της γενναιότητα και να καταβάλλει τις οφειλόμενες πολεμικές αποζημιώσεις στην Ελλάδα, η οποία με γενναιοδωρία υπέγραψε το 1953 τη Συνθήκη του Λονδίνου για να διαγραφεί το 62,6% των γερμανικών χρεών προς άλλες χώρες.
   Έτσι η χώρα μας με την εμφάνιση του κορονοϊού βρέθηκε αποδυναμωμένη από μια μακροχρόνια σκληρή οικονομική πολιτική που επέβαλλε η Ε.Ε. Ευτυχώς η σημερινή κυβέρνηση έδρασε έγκαιρα κι αποτελεσματικά και προς στιγμήν έχει περιορίσει τη διασπορά του ιού, κάτι που δεν πέτυχαν άλλες μεγάλες χώρες, όπως: Ιταλία, Αγγλία, Ισπανία .Σ’ αυτό συνέβαλλε σημαντικά η εθνική ομοψυχία στο ελληνικό-ευρωπαϊκό κοινοβούλιο,  και η πρωτόγνωρη πειθαρχία και συνεργασία των Ελλήνων πολιτών.
    Όπως και στο παρελθόν ( Β Παγκόσμιος πόλεμος) έτσι και σήμερα η Ελλάδα είναι το παράδειγμα προς μίμηση από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες για να μάθουν πως αντιμετωπίζονται επιθέσεις φονικών ιών ή φασιστικών χωρών. Η επιτυχία αυτή οφείλεται στην υπακοή της κυβέρνησης στις συστάσεις των Ελλήνων ειδικών στα θέματα υγείας, όπως συνέβη και στην περίπτωση των μεταναστών στον Έβρο που εισακούστηκε η γνώμη των Ελλήνων στρατιωτικών. Μακάρι και οι προηγούμενες κυβερνήσεις να είχαν σεβαστεί τις συμβουλές ορισμένων σοβαρών Ελλήνων οικονομολόγων που θα είχε αποφευχθεί η τραγική πορεία της οικονομίας την τελευταία 20ετία.
   Τώρα πλέον έχει διαμορφωθεί μια νέα πρωτόγνωρη κακή κατάσταση και απαιτείται προσγείωση στην πραγματικότητα με σύνεση και αναθεώρηση όλων των πολιτικών που έχουν ασκηθεί στη χώρα μας και στην Ε.Ε.  Εξυπακούεται ότι η επακριβής πολιτική θα εξαρτηθεί από τη διάρκεια- συχνότητα της κρίσης και τις αρνητικές συνέπειες που συνεπάγονται. Εάν π.χ. υπερβεί το 6μηνο η καταστροφή θα είναι τεράστια και οι υπεύθυνοι θα κληθούν σε μια «μαραθώνια» διαδικασία για να αποκαταστήσουν από την αρχή τις κοινωνικές- οικονομικές δομές γιατί πρέπει να αντιμετωπιστεί η αναπόφευκτη αύξηση της ανεργίας, του δημοσιονομικού ελλείμματος και του δημόσιου χρέους .Με δεδομένη τη γενική αρνητική επίπτωση στο σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας σοβαροί διεθνείς αναλυτές προβλέπουν υψηλό ποσοστό ύφεσης για την Ελλάδα, το οποίο είναι πολύ υψηλότερο από το προβλεπόμενο της ευρωζώνης (10%). Αυτό οφείλεται στην εξάρτηση της οικονομίας από τις εξωτερικές συναλλαγές (εξαγωγές, ναυτιλία και τουριστικές δραστηριότητες οι οποίες συμβάλλουν κατά 35% στο ΑΕΠ και 20% στην απασχόληση). Η κατάσταση, συνεπώς, είναι πολύ σοβαρή και για να αποφευχθούν τραγικές συνέπειες (ιδίως στην απασχόληση), απαιτούνται τολμηρές - έγκαιρες πολιτικές αποφάσεις, εκμετάλλευση όλων των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της χώρας και γενικός αναπροσανατολισμός των πολιτικών, όπως:
1. Ορθολογική διαμόρφωση των δημοσίων δαπανών και του φορολογικού συστήματος ώστε να ενισχυθεί η ενεργός ζήτηση. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την κατάρτιση του κρατικού προϋπολογισμού σύμφωνα με την αρχή της Μηδενικής Βάσης, η οποία εμπεριέχει και μείωση δαπανών σε ορισμένους τομείς. Παράλληλα επιτυγχάνει βελτίωση της δημόσιας διοίκησης η οποία επιτρέπει τη λειτουργία ολιγομελούς Υπουργικού Συμβουλίου-Βουλής και σταδιακή μείωση του ύψους της κρατικής επιχορήγησης των κομμάτων .
2. Ορθολογική διαχείριση των ταμειακών διαθεσίμων του δημοσίου και του ειδικού λογαριασμού (μαξιλάρι).
3. Ανακούφιση των οφειλετών στο δημόσιο-τράπεζες με την εφαρμογή μιας μορφής «Σεισάχθειας», κάτι που έχει εφαρμοστεί στο πρόσφατο και απώτερο παρελθόν με θετικά αποτελέσματα για όλες τις πλευρές. Η ύφεση είναι βέβαιο ότι στερεί τη δυνατότητα των νοικοκυριών-επιχειρήσεων, να εξοφλήσουν τις οφειλές τους. Αργότερα όμως θα μπορούν να πληρώσουν το νέο δανεισμό του δημοσίου μέσω της φορολογίας και μία νέα ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών.
4. Έγκαιρη ουσιαστική στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων από το τραπεζικό σύστημα, με χαμηλά επιτόκια (ελάχιστα υψηλότερα των καταθέσεων) και περίοδο χάριτος, και με ρήτρα όμως διατήρησης των θέσεων εργασίας στις επιχειρήσεις.
5. Παροχή ουσιαστικών κινήτρων για την απασχόληση (ιδίως των νέων και τα νέα ζευγάρια) στον πρωτογενή τομέα (γεωργία ,κτηνοτροφία ,αλιεία- ιχθυοκαλλιέργεια ,αγροτοτουρισμός) η οποία είναι η καλύτερη διέξοδος της ελληνικής οικονομίας γιατί έχει σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι η συμβολή αυτού του τομέα στο ΑΕΠ το 1950 ήταν 28% και τώρα είναι περίπου στο 4%. Μόνον έτσι ,σε συνδυασμό με την τηλεκατάρτιση -τηλεργασία, θα ενισχυθεί η ύπαιθρος- απασχόληση-παραγωγή, θα αποδυναμωθεί η αστυφιλία, και ίσως ανασυσταθεί ο θεσμός της παραδοσιακής ελληνικής «Κοινότητας».
6. Ενίσχυση των προσφερόμενων δημόσιων αγαθών (π.χ. υγείας, παιδείας, ασφάλειας).
7. Ενίσχυση των καινοτόμων δραστηριοτήτων και της τηλεργασίας στις περιοχές της περιφέρειας , με παράλληλη δημιουργία των απαραίτητων έργων υποδομής (π.χ. νοσοκομεία, σχολεία, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων και των Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων.
Τέλος ίσως είναι η ώρα της εθελοντικής συμβολής των κατόχων μεγάλου πλούτου (ιδιωτών-επιχειρήσεων), πράξη που χαρακτηρίζει πάντα τους Έλληνες (βλ. εθνικοί ευεργέτες), ώστε να δοθεί ευκαιρία στο κράτος να αποφύγει δυσάρεστες αποφάσεις (π.χ. αναγκαστικό δανεισμό).
Όσο η χώρα είναι στην ευρωζώνη και την Ε.Ε. , χωρίς δικαίωμα έκδοσης εθνικού νομίσματος, η μεγαλύτερη ευθύνη ανήκει στις Βρυξέλλες  οι αποφάσεις των οποίων πρέπει να βασίζονται στις αρχές μιας ουσιαστικής «Ομοσπονδιακής Ευρώπης» ,στην οποία θα επικρατεί πραγματική αλληλεγγύη -δημοκρατία και αλληλοσεβασμός. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι η σημερινή κρίση διαφέρει από εκείνη του 2008 γιατί ήταν περιορισμένης εμβέλειας, ενώ η τωρινή αφορά ολόκληρη την Ευρώπη κι όλο τον πλανήτη. Αναπόφευκτα η προσπάθεια πρέπει να είναι συλλογική, γιατί η αποτυχία θα είναι καταστροφική για όλες τις χώρες χωρίς καμία εξαίρεση.
   ΙΙΙ. Αναπροσανατολισμός των πολιτικών της ΕΕ.
   Για να επιτευχθεί αυτό χρειάζονται ριζικές αλλαγές στη λειτουργία της Ε.Ε. και είναι η μοναδική ευκαιρία για να επιβιώσει η ίδια και κάθε κράτος-μέλος .Έτσι θα καταστεί η ΕΕ μια υπολογίσιμη παγκόσμια δύναμη και πραγματική «ομοσπονδία» κρατών με πολιτική και αμυντική ταυτότητα στην οποία θα επικρατούν οι δημοκρατικοί θεσμοί και θα αποθαρρύνονται τα εθνικιστικά κινήματα . Μόνον έτσι θα καταστεί η ΕΕ ο 3ος πόλος της διεθνούς σκηνής μετά τις ΗΠΑ και την Κίνα (βλ. «οστ πολιτίκ» και Σύνοδος Μπιάριτζ-G7) και το ευρώ ένα ισχυρό διεθνές συναλλαγματικό -αποθεματικό νόμισμα. Εάν χαθεί αυτή η ευκαιρία το πιθανότερο είναι να ακολουθήσουν σταδιακά πολλές χώρες το παράδειγμα της Αγγλίας και το κενό αυτό δεν πρόκειται να το καλύψει η προσχώρηση στην ΕΕ ορισμένων μικρών χωρών των δυτικών Βαλκανίων. Απλά θα ενισχυθεί το ΝΑΤΟ. Συνεπώς είναι πλέον ανάγκη η ΕΕ:
1. Να αυξήσει τους ιδίους πόρους από το σημερινό 1,1% έστω στο 2,5% του ΑΕΠ της ΕΕ που θα εξασφαλίσει το ποσό των 350 δις., έναντι 154 δις (2018). Το αντίστοιχο ποσοστό στις ομοσπονδιακές ΗΠΑ είναι περίπου 24% του ΑΕΠ. Μόνον έτσι θα επιτευχθεί ουσιαστική σύγκλιση των Ευρωπαϊκών χωρών κι όχι με τους ανεπαρκείς πόρους -δάνεια που αποφάσισε πρόσφατα το Eurogroup.
2. Να καθιερωθεί η αρχή της «ανακύκλωσης των οικονομικών πλεονασμάτων» όπως συμβαίνει στις ΗΠΑ ,που θα αποτελέσει πυλώνα της πραγματικής αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών-μελών μιας ουσιαστικής πολιτικής Ένωσης. Είναι γνωστό ότι τα πλεονάσματα των Βορείων χωρών δημιουργήθηκαν από τα προγράμματα λιτότητας εκείνων του  Νότου.
3. Να εφαρμοστεί η « αμοιβαιοποίηση» των χρεών των κρατών-μελών, η σταδιακή διαγραφή διακρατικών χρεών  σε συνδυασμό με την αναδιάρθρωση των χρεών ,τη γενναιόδωρη έκδοση νέου χρήματος ή την έκδοση ευρωομολόγων ,χωρίς τόκους και δεσμεύσεις περιοριστικής οικονομικής πολιτικής. Εάν η ΕΚΤ αντιτίθεται ίσως πρέπει να συζητηθεί ο περιορισμός της ανεξαρτησίας της και οι αποφάσεις για ενίσχυση της ρευστότητας στην ΕΕ να λαμβάνονται σε καθαρά πολιτικό επίπεδο από τα Συμβούλια Κορυφής. Όπως επισήμανε ο Ζαν-Κλοντ- Τρισέ η ΕΚΤ και οι κεντρικές τράπεζες  δεν μπορούν να διαχειριστούν μόνες τους τις δυσκολίες των ευρωπαϊκών οικονομιών και δεν πρέπει να είναι οι μοναδικοί φορείς των εργαλείων διαχείρισης των κρίσεων, αλλά οι ευρωπαϊκοί θεσμοί , οι κυβερνήσεις, τα κοινοβούλια και οι πολίτες.
4. Να αξιοποιήσει το Ταμείο Χρηματοδοτικής Σταθερότητας ( το οποίο δημιουργήθηκε με τις εισφορές των κρατών-μελών) και να δημιουργήσει ένα νέο Ταμείο Χρηματοδότησης της Ανάκαμψης των ευρωπαϊκών οικονομιών.
5. Να εφαρμοστεί ένα νέο «Σχέδιο Marshall» ή New Deal, ώστε να αποφευχθεί νέος δανεισμός των κρατών-μελών. 
6. Να δώσει έμφαση στην «εμβάθυνση» αναβάλλοντας κάθε «διεύρυνσή» της, ώστε να αποφευχθεί η σταδιακή έξοδος υπαρχόντων κρατών-μελών.
   Εξυπακούεται ότι η αποτελεσματικότητα όλων των παρεμβάσεων θα εξαρτηθεί από το βαθμό της διεθνούς συνεργασίας, ώστε να επιτευχθεί έγκαιρα η παραγωγή εμβολίου και η αποφυγή παγκόσμιας κοινωνικής-οικονομικής καταστροφής.