Ο κ. Μπαμπινιώτης, η διάσκεψη του 1977 και η μακεδονική γλώσσα – Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία

Τις τελευταίες μέρες, καθώς συνεχίζονται οι συνομιλίες με την πΓΔΜ για το ζήτημα του ονόματός της («το ονοματολογικό» όπως κακώς έχει επικρατήσει να το λένε οι δημοσιογράφοι) και καθώς άλλοτε φαίνεται να πλησιάζουμε σε λύση και άλλοτε η λύση να απομακρύνεται, διάφορα ζητήματα έρχονται ή ξανάρχονται στην επιφάνεια.
Καθώς προτείνονται διαφορες συνθετες ονομασίες, που περιεχουν και τον όρο Μακεδονία, και φαίνεται εφικτή η επίτευξη συμφωνίας, ανακύπτει και το ερώτημα του πώς θα ονομαστεί η γλώσσα της γειτονικής χώρας ή μάλλον η γλώσσα της πλειονότητας των κατοίκων της.
Κι έτσι, ένα θέμα που ήρθε ή επανήλθε στην επιφάνεια είναι και το αν η Ελλάδα έχει ήδη αποδεχτεί ή αναγνωρίσει τον όρο «μακεδονική γλώσσα». Αυτή η θέση είχε διατυπωθεί πριν απο μερικούς μήνες, στα τέλη Ιανουαρίου, απο τον ΥΠΕΞ Νικο Κοτζιά σε τηλεοπτική εκπομπή, με συγκεκριμένη αναφορά σε μια διάσκεψη του ΟΗΕ που έγινε στην
Αθήνα το 1977. Τότε είχε γραφτεί κι ένα σχετικό άρθρο στην Εφημερίδα των Συντακτών. Καθώς τον Ιανουάριο δεν ήταν το όνομα της γλώσσας στο προσκήνιο των συζητήσεων, αφού δεν υπήρχε προσέγγιση ούτε για το όνομα της χώρας, το θεμα δεν προσέχτηκε πολύ.
Περασαν οι μηνες, και τώρα το όνομα της γλώσσας ήρθε στο προσκήνιο. Την περασμένη Παρασκευή λοιπόν, ο καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης, σε άρθρο του στο Protagon, υποστήριξε ότι η Ελλάδα ουδέποτε εχει αναγνωρίσει τον όρο «μακεδονική γλώσσα» και έκανε εκτενείς αναφορές στη διασκεψη του 1977. Την Κυριακή ο Ν. Κοτζιάς έδωσε νέα συνέντευξη στην ΕΡΤ, στην οποία απάντησε στον Γ. Μπαμπινιώτη, ο οποίος ανταπάντησε με δηλωση, μάλλον προφορική, που δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο tanea.gr.
Με το θέμα ασχολήθηκε, κακώς κατά τη γνώμη μου (θα εξηγήσω στη συνέχεια) ο ιστότοπος ellinikahoaxes, ο οποίος αρχικά υιοθέτησε απολυτα τη θέση του Γ. Μπαμπινιώτη, στη συνέχεια όμως, ύστερα απο καίρια παρέμβαση του φίλου Παναγιώτη Αλεβαντή προσέθεσε ενα υστερόγραφο που ουσιαστικά ακυρώνει, ή έστω μετριάζει καθοριστικά την αρχική του ετυμηγορία. (Προσθήκη: Τελικά, τα ellinikahoaxes απέσυραν το άρθρο τους, αναγνωρίζοντας ότι προσέγγισαν βεβιασμενα ένα πολύπλοκο θέμα και, πράγμα σπάνιο οσο και αξιέπαινο, ζήτησαν συγγνωμη).
Το θεμα το θίξαμε σε σχόλια άσχετου άρθρου, έκρινα όμως ότι είναι καλύτερο να γράψω κάτι αυτοτελές για να μπορούμε να το συζητήσουμε με άνεση έχοντας συγκεντρωμένα όλα τα δεδομένα.
Καταρχάς, παραθετω εδώ εκτενη αποσπασματα από το άρθρο του Γ. Μπαμπινιώτη:
Μια γρήγορη έστω αναδρομή στα σχετικά Πρακτικά τής Διάσκεψης δείχνει χωρίς καμιά αμφιβολία ότι στη Συνάντηση αυτή συζητήθηκε (ως συνέχεια άλλων προηγηθεισών Διασκέψεων) ως μόνο θέμα και για πολλές χώρες και γλώσσες (Κινεζική, Αραβική, Εβραϊκή, Ινδική, Ασιατικές γλώσσες κ.ά.) πώς θα μεταγραμματίζονται τα τοπωνύμιά τους με λατινικούς χαρακτήρες («romanization») βάσει ενός συστήματος μεταγραμματισμού (transliteration) των γραμμάτων τού αλφαβήτου τους που θα διευκολύνει να διαβάζονται ευρύτερα.
Η ελληνική αντιπροσωπία, απαρτιζόμενη από γλωσσολόγους, ιστορικούς, μέλη τής γεωγραφικής υπηρεσίας στρατού κ.ά., παρέστη ειδικά για το σύστημα μεταγραμματισμού τού ελληνικού αλφαβήτου, επιφυλασσόμενη να προτείνει δικό της σύστημα.

Φυσικά και δεν ετέθη ποτέ σε εκείνη τη Διάσκεψη θέμα αναγνώρισης τής ονομασίας τής γλώσσας των Σκοπίων ως Μακεδονικής. Αν επρόκειτο να τεθεί τέτοιο θέμα, άλλη θα ήταν η σύνθεση τής ελληνικής αντιπροσωπίας αλλά θα εναντιωνόμαστε και όλα τα μέλη τής αντιπροσωπίας που έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους με διάφορες ευκαιρίες. Και θα χαλούσε ο κόσμος στην Ελλάδα! Επ΄ ευκαιρία, στη Διάσκεψη δεν προσήλθαν μέλη τής Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας τής Μακεδονίας αλλά ένα μόνο μέλος (Colonel Miroslav Peterska), εκπρόσωπος τής Γιουγκοσλαβίας (Belgrade, Yugoslavia).
Αρα αυτό που αποφασίστηκε, όπως και με όλες τις άλλες γλώσσες, είναι ο απλός μεταγραμματισμός με λατινικούς χαρακτήρες τής γλώσσας των Σκοπίων και όχι η ονομασία της ως «μακεδονικής γλώσσας»!
Στη «σύσταση» περιγράφεται —όπως και για τα αλφάβητα πολλών άλλων γλωσσών— πώς θα αποδίδεται λατινικά κάθε γράμμα τού κυριλλικού αλφαβήτου που χρησιμοποιούν τα Σκόπια «for the romanization of Macedonian geographical names in Yugoslavia».
Ας σημειώσουμε εδώ ότι η ίδια η επωνυμία τής σύστασης («Serbo-Croatian and Macedonian Cyrillic alphabets of Yugoslavia») δείχνει και ποιας γλωσσικής οικογενείας γλώσσα είναι η γλώσσα των Σκοπίων (ανήκει στις σλαβικές γλώσσες), γραφόμενη όπως και οι λοιπές γλώσσες τής τότε Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας, η Σερβική και η Κροατική, με το σλαβικό κυριλλικό αλφάβητο. Δεν αμφισβητούν δηλαδή ούτε καν οι ίδιοι ότι η γλώσσα τους είναι σλαβική, γι’ αυτό και γράφεται με το σλαβικό αλφάβητο όπως και οι άλλες σλαβικές γλώσσες (Σερβική, Κροατική, Βουλγαρική, Ρωσική, Πολωνική κ.ά.). Κι όμως την αποκαλούν «Μακεδονική»!
Φοβάμαι ότι ο κ. Μπαμπινιώτης λέει τη μισή αλήθεια.
Είναι σωστό αυτό που λέει, ότι αντικείμενο της διάσκεψης ήταν ο τρόπος μεταγραμματισμού στο λατινικό αλφάβητο (romanization) των τοπωνυμίων διαφόρων γλωσσών που γράφονται με άλλα αλφάβητα και συστηματα γραφής: ελληνικό, κυριλλικό, ινδικό, κινέζικο κτλ.
Στη συνέχεια ομως, είναι έκδηλη η προσπάθεια του αρθρογράφου να απαλλάξει την ελληνική αντιπροσωπεία από κάθε ευθύνη για τα πεπραγμένα της.
Καταρχας, είναι αστείο αυτο που υποστηρίζει, ότι η (πολυμελής) ελληνική αντιπροσωπεία πήρε μέρος στη διάσκεψη «ειδικά για το σύστημα μεταγραμματισμού του ελληνικού αλφαβήτου». Τι εννοεί; Πως όταν η διάσκεψη συζητούσε άλλα θέματα οι Έλληνες αντιπρόσωποι έβγαιναν έξω για τσιγάρο; Ότι πετάγονταν μέχρι το σπίτι τους για κανέναν υπνάκο; Αυτά είναι αστεία πράγματα. Οι αντιπρόσωποι συμμετείχαν σε όλη τη διάρκεια της διάσκεψης και άλλωστε κάποιοι από αυτούς ειχαν αναλάβει και καθήκοντα ως μέλη του προεδρείου επιτροπών της διάσκεψης κτλ. Μάλιστα, Ελληνας ήταν και ο πρόεδρος της Διάσκεψης, ο καθηγητής Μαυρίδης!
Έπειτα, προσπερνάει στα γρήγορα το ψήφισμα αριθ. 11 της Διάσκεψης. Δεν είναι μεγαλο, το παραθέτω στα αγγλικά (αν θέλετε να το δείτε στα γαλλικά, εδώ, στη σελ. 36 του pdf των πρακτικών).

Resolution III/11 (1977)

Serbo-Croatian and Macedonian Cyrillic alphabets of Yugoslavia

The Conference,

Recognizing the need for elaboration of resolution 6 of the Second United Nations Conference on the Standardization of Geographical Names,
Recognizing further that in Yugoslavia the romanization of the Serbo-Croatian and Macedonian cyrillic alphabets has long been employed in official gazetteers and maps,
Recommends that the systems that are given in the annex to this resolution be adopted as the international systems for the romanization of Serbo-Croatian and Macedonian geographical names in Yugoslavia.
Μεταφράζω πρόχειρα:
«Η Διάσκεψη,
Αναγνωρίζοντας την ανάγκη περαιτέρω επεξεργασίας του Ψηφίσματος 6 της Δεύτερης Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για την τυποποίηση των γεωγραφικών ονομάτων,
Αναγνωρίζοντας περαιτέρω ότι στη Γιουγκοσλαβία η μεταγραφή του Σερβοκροατικού και του Μακεδονικού Κυριλλικού αλφαβήτου σε λατινικούς χαρακτήρες χρησιμοποιείται από πολύ καιρό σε επίσημους καταλόγους γεωγραφικών ονομάτων και χάρτες,
Συνιστά τα συστήματα που περιέχονται στο παράρτημα του παρόντος ψηφίσματος να θεσπισθούν ως διεθνή συστήματα μεταγραφής σε λατινικούς χαρακτήρες των Σερβοκροατικών και Μακεδονικών γεωγραφικών ονομάτων στη Γιουγκοσλαβία.»
Το ψήφισμα δεν λέει βέβαια ότι «αναγνωρίζουμε ότι η γλώσσα που ομιλείται στην Ομόσπονδη Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας είναι η μακεδονική», αλλά χρησιμοποιεί τρεις φορές τον όρο «μακεδονικός» για τη γλώσσα της χώρας.
Διότι, όταν λέει Macedonian geographical names, Μακεδονικά γεωγραφικά ονόματα, ολοφάνερα εννοεί τα τοπωνύμια της Γιουγκοσλαβίας που είναι διατυπωμένα σε μακεδονική γλώσσα. Και όταν λέει Macedonian Cyrillic alphabet εννοεί τη γραφόμενη στο κυριλλικό αλφάβητο μακεδονική γλώσσα.
Αυτό φαίνεται πιο καθαρά στο παράρτημα του ψηφίσματος, όπου υπάρχει ο εξής πίνακας (δεν τον βαζω ολόκληρο για να μην πιάσει πολύ χώρο. Αν έχετε περιέργεια, δείτε εδώ).
ANNEX to III/11

Letter numbers	Cyrillic character		Romanization form
	Serbo-Croatian	Macedonian
1	А а	А а	A a
2	Б б	Б б	B b
3	В в	В в	V v
4	Г г	Г г	G g
5	Д д	Д д	D d
6	Ђ ђ		Đ đ
7		Ѓ ѓ	G g before е and и Đ đ in other cases
8	Е е	Е е	E e
9	Ж ж	Ж ж	Ž ž
10	З з	З з	Z z
11		Ѕ ѕ	Dz dz

Η διαφοροποίηση χρειάζεται διότι το μακεδονικό αλφάβητο διαφέρει από το σερβοκροατικό σε μερικούς χαρακτήρες.
Επιπλέον, στα τεχνικά έγγραφα της διάσκεψης (σελ. 145) υπάρχει ρητή αναφορά σε μακεδονική γλώσσα: «Similarly, the Cyrillic alphabet used on the SerboCroat
consists of 30 characters and 30 sounds, whereas the Cyrillic alphabet used in the Macedonian language consists of 31 characters and 31 sounds.» Σε πρόχειρη μετάφραση: Παρομοίως, το κυριλλικό αλφάβητο που χρησιμοποιείται στα σερβοκροατικά αποτελείται από 30 χαρακτήρες και 30 φθόγγους, ενώ το κυριλλικό αλφάβητο που χρησιμοποιείται στη μακεδονική γλώσσα αποτελείται από 31 χαρακτήρες και 31 φθόγγους.

Η ελληνική αντιπροσωπεία δεν διατύπωσε καμιάν αντίρρηση στο κείμενο του ψηφίσματος (αν είχε διατυπώσει επιφυλάξεις, θα δημοσιεύονταν, οπως δημοσιεύονται στα πρακτικά οι επιφυλάξεις της Τουρκίας και της Κύπρου για άλλο θέμα). Επομένως, αποδέχτηκε τον όρο Macedonian για τη γλώσσα και για το αλφάβητο της γειτονικής χώρας.
Θα προσέξατε ότι η πρώτη παράγραφος του ψηφίσματος κάνει λόγο για προηγούμενο ψήφισμα της 2ης Διασκεψης. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε εκείνη την προηγούμενη διάσκεψη, που έγινε το 1972, η γιουγκοσλαβική αντιπροσωπεία είχε παρουσιάσει ενα κείμενο στο οποίο δεν έκανε λόγο για επιμέρους γλώσσες. Όμως, στη διάσκεψη του 1977, ανέπτυξε περαιτέρω τη θέση της (δανείζομαι τη μετάφραση του Π. Αλεβαντή):

«Σύμφωνα με το σύνταγμα της Γιουγκοσλαβίας, η Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας είναι ομόσπονδο κράτος που απαρτίζεται από έξη σοσιαλιστικές δημοκρατίες: Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο, Κροατία, Μακεδονία, Σλοβενία και Σερβία. Υπάρχουν επίσης δύο αυτόνομες περιοχές στην Σερβία: το Κόσοβο και η Βοϊβοδίνα.

Εντούτοις, τα μέλη όλων των εθνών και των εθνοτήτων έχουν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν την δική τους γλώσσα, γραφή και ορθογραφία, ανεξάρτητα από τον αριθμό τους και από το έδαφος (territory) στο οποίο ζουν. Στο έδαφος της Γιουγκοσλαβίας οι γλώσσες όλων των εθνών και των εθνοτήτων είναι ίσες, όπως είναι και οι γραφές και οι ορθογραφίες τους.

Σύμφωνα με τις συνταγματικές αρχές που αναφέρθηκαν, στην Γιουγκοσλαβία δεν υπάρχει ούτε μία μοναδική εθνική γλώσσα, ούτε μια κρατική γλώσσα, ούτε μία κύρια ή κυριαρχούσα γλώσσα που να μπορεί να διεκδικήσει ευρύτερη σφαίρα επιρροής. Ούτε και υπάρχει μια μοναδική κρατική γραφή ή ορθογραφία.»
Και αυτό το δέχτηκε χωρίς καμιά παρατήρηση η ελληνική αντιπροσωπεία.
Οπότε, καταλήγω στο συμπέρασμα ότι η αρχή της διεθνούς καθιερωσης της μακεδονικής γλώσσας βρίσκεται το 1977 στην Αθήνα.
Το 1986, σε διάσκεψη του ISO η ελληνική αντιπροσωπεία διατύπωσε ενστάσεις για τη χρήση του όρου Macedonian, όμως ακριβώς το ψήφισμα 11 της διάσκεψης του 1977 αποτέλεσε «χρησιμο προηγούμενο»:
Some of the Greeks present pointed out that wording which might be taken to refer to «Macedonia” could be taken amiss. («Macedonia” may refer to a division of Greece, a constituent republic of Yugoslavia, a district of Bulgaria or the region as a whole.) A language also called Macedonian was spoken by Alexander the Great in ancient Macedon, but WG4 could see no alternative to ‘Macedonian’ for the name of the modern language.
There was a helpful precedent: the Third UN Conference on the Standarization of Geographical Names held in Athens in 1977 referred in a resolution to «Serbo-Croatian and Macedonian Cyrillic» alphabets. «Macedonian Cyrillic» was apparently less contentious than just «Macedonian”.
WG4 agreed to amend the 6937/8 text accordingly: ‘Macedonian’ as the last of a list of languages’ names could immediately be followed by ’Cyrillic’ as a description of the written form of the language. References to scripts seemed potentially less undiplomatic than references to languages.
Μεταφράζω πρόχειρα:
Περισσότερα δείτε https://sarantakos-wordpress-com.