Oι προβλέψιμες όψεις ενός “απρόβλεπτου γείτονα”

του Αλέξανδρου Μαλλιά  – 

Είναι γεγονός ότι η επίσκεψη του προέδρου Ερντογάν προκάλεσε πολιτική τρικυμία στην Ελλάδα. Στις χαρτογραφημένες διπλωματικές θάλασσες, όμως, η οπτική γωνία των συγκρίσεων και αναλύσεων ήταν διαφορετική. Ο καθένας στοιχήθηκε δυστυχώς πίσω από τις πολιτικές προτιμήσεις και συμπάθειες. Δεν είναι σίγουρα η πρώτη φορά που αυτό συμβαίνει. Σίγουρα δεν είναι και η τελευταία.

 Μας προδιαθέτει όμως άσχημα για το τι πρόκειται να ακολουθήσει σύντομα –ίσως συντομότερα από ότι περιμένουμε- εντός και εκτός Βουλής για το θέμα της ονομασίας της ΠΓΔΜ ενόψει της προσεχούς Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ. Δυστυχώς η οιονεί οπαδική αντιμετώπιση και των πιο κρισίμων θεμάτων της Πολιτικής Εθνικής Ασφάλειας, αυτών δηλαδή που ονομάζουμε Εθνικά Θέματα, τείνει να αντικαταστήσει την λογική και την γνώση και να κατισχύσει της νηφαλιότητας και ψυχραιμίας.

Αυτό που βλέπουμε πλέον είναι η αποτίμηση και η εκτίμηση κάθε σημαντικού και κορυφαίου γεγονότος στην εξωτερική πολιτική να ακολουθεί την πορεία και γνωστή οδό των Εξεταστικών Επιτροπών της Βουλής. Κάθε πολιτικό κόμμα βγάζει το δικό του πόρισμα. Είναι το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί στην χώρα μας ειδικά την στιγμή αυτή. Εννοώ τα εννιά περίπου χρόνια της κρίσης που μας βρίσκει ανοιχτούς με τόσα σωρευμένα προβλήματα αξιακής και εθνικής επιβίωσης. Επίσης, με περιορισμένες αντικειμενικά οικονομικές και όχι μόνον δυνατότητες. Θα προτιμήσω λοιπόν να ξαναβάλω τα πράγματα σε μία λογική σειρά.

Κλιμάκωση των διεκδικήσεων από την Άγκυρα

Παρατηρούμε ότι τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία έχει βαθμηδόν προβεί σε μεθοδική κατακόρυφη αύξηση και ποιοτική αναβάθμιση των νομικών της αμφισβητήσεων και των πολιτικών της διεκδικήσεων. Οι θέσεις και οι επιδιώξεις της Άγκυρας δεν είναι νέες. Είναι πάγιες, σταθερά και μόνιμα καταγεγραμμένες σε όλα τα επίσημα κείμενα της Τουρκίας εδώ και δεκαετίες.

Επίσης, είναι δημοσιευμένες στην επίσημη ιστοσελίδα του Υπουργείου Εξωτερικών της Τουρκίας όπου φαίνεται πως κάθε τόσο προστίθεται και μια νέα αμφισβήτηση και διεκδίκηση. Να διευκρινίσουμε, επίσης, ότι έχουν δοθεί επίσημα και στην Ελλάδα. Βεβαίως και εμείς έχουμε από την πλευρά μας αντιδράσει σε κάθε περίπτωση γραπτώς και προφορικώς.

Νέα εν τούτοις κατάσταση αποτελεί η συστηματική και κλιμακούμενη μεταφορά τους από το πεδίο της πολιτικό-διπλωματικής αντιπαράθεσης στο θέατρο του στρατιωτικού και επιχειρησιακού σχεδιασμού και μεθοδικών αεροναυτικών ενεργειών στο Αιγαίο. Η επισήμανση αυτή θα πρέπει να αξιολογηθεί ως αντίβαρο στην προβολή του αδύναμου μεν, μέχρι πρότινος πραγματικού δε, επιχειρήματος ότι στα 15 χρόνια της κυριαρχίας του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην πολιτική σκηνή της Τουρκίας δεν έγινε θερμό επεισόδιο στο Αιγαίο.

Το ερώτημα, όμως, που τίθεται είναι το ακόλουθο: αν δεν έγινε μέχρι σήμερα θερμό επεισόδιο, πού οφείλεται αυτό; Στην προσοχή που επιδεικνύει η Άγκυρα, ή μήπως στη δική μας φροντίδα και τακτική; Οι όροι που χρησιμοποιούμε είναι κατ’ ανάγκην προσεκτικοί. Τα όσα διαδραματίζονται τον τελευταίο καιρό στο Αιγαίο, πρέπει επίσης να προστεθούν τόσο στον επαναπροσδιορισμό όσο και στην οριοθέτηση της απειλής (προθέσεις-δυνατότητες).

Ευμετάβλητη πολιτική

Προς συμπλήρωση της μεγάλης εικόνας, να θυμηθούμε ότι η πολιτική του προέδρου Ερντογάν, ιδίως μετά το 2012, είναι ευμετάβλητη, αλλοπρόσαλλη και ευκαιριακή. Κατά κανόνα προσαρμόζεται στις προσωπικές του επιλογές και στους δικούς του πολιτικούς στόχους, ίσως και οράματα. Εντός της Τουρκίας πρωτίστως, αλλά και εκτός αυτής.

Ας θυμηθούμε ότι την τελευταία τετραετία οι εντός του εσωτερικού πολιτικού σκηνικού συμμαχίες του αιωρήθηκαν, παρά τις συγκυριακές διαψεύσεις, από το ένα άκρο (ενδεχόμενη παρασκηνιακή συμφωνία με Οτσαλάν) μέχρι το άλλο άκρο, σήμερα, δηλαδή τους «Γκρίζους Λύκους» του κ. Μπαχτσελί. Αλήθεια, έχουμε αντιληφθεί τι σημαίνει για την Τουρκία και το κόμμα του η χειρονομία (συμβολικό σήμα των Γκρίζων Λύκων) του πρωθυπουργού κ. Γιλντιρίμ ενώπιον της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης;

Μέχρι πριν λίγους μήνες θα ήταν μια αδιανόητη για το ΑΚΡ ενέργεια. Και όμως, αυτά συμβαίνουν χωρίς πλέον να αποτελούν την εξαίρεση. Οι χθεσινοί αντίπαλοι του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) είναι οι σημερινοί του σύμμαχοι. Δεν πρέπει συνεπώς να μας εκπλήσσει η εξέλιξη αυτή.

Ακριβώς την ίδια «απρόβλεπτη ευελιξία» επέδειξε ο πρόεδρος Ερντογάν και στα μέτωπα της Συρίας. Συστρατεύτηκε με το Ιράν και τη Ρωσία, τους στενότερους και σταθερότερους συμμάχους του Μπασάρ Ελ Άσαντ. Πριν μερικούς μήνες ήσαν οι αντίπαλοι της Τουρκίας στο συριακό θέατρο πολιτικών, διπλωματικών και στρατιωτικών επιχειρήσεων. Συνεπώς, είναι παρακινδυνευμένο να θεωρούμε ότι η έναντι της Ελλάδος πολιτική του προέδρου Ερντογάν αποτελεί μια «σταθερή παράμετρο» και να προεξοφλείται το σήμερα και το αύριο μόνο σε συνδυασμό με το χθες.

Πραγματική απειλή

Η μόνη ασφαλής πρόβλεψη, σήμερα, είναι ακριβώς η αδυναμία εκτίμησης του σημείου μέχρι το οποίο θα ήταν διατεθειμένος και πρόθυμος να προχωρήσει ο πρόεδρος της Τουρκίας και οι νέοι ευκαιριακοί πολιτικοί του σύμμαχοι στην κλιμάκωση των ενεργειών στο Αιγαίο. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι για κάθε ενδεχόμενο. Η απειλή είναι πραγματική. Δεν είναι εικονική.

Η έλλειψη θεσμικού αντίβαρου και δημοκρατικού αντίλογου και η ετοιμότητα του κ. Ερντογάν να κάνει ακόμη και την πιο απρόβλεπτη κίνηση χάριν των προσωπικών του επιδιώξεων επιβάλλουν προσοχή, σύνεση και ετοιμότητα. Ταυτόχρονα, επιβάλλουν την εξάντληση όλων των διμερών διαύλων επικοινωνίας με την Τουρκία και προσωπικά με τον ίδιο τον πρόεδρό της. Ο λόγος είναι απλός. Είμαστε υποχρεωμένοι να γνωρίζουμε τι σκέπτεται ειδικά την στιγμή αυτή, έστω και αν διαφωνούμε και μας ενοχλούν τα λόγια και οι επιλογές του.

Υπό την προϋπόθεση ότι δεν μας επιφυλάσσουν κάθε φορά δυσάρεστες εκπλήξεις με λόγια και με έργα –πράγμα όχι εύκολο πάντοτε εκ των προτέρων να εξασφαλισθεί–εκτιμώ ότι είναι χρήσιμη και σκόπιμη η πύκνωση των διμερών επισκέψεων στο υψηλότερο δυνατόν επίπεδο. Ας μην τρέφουμε, όμως, ψευδαισθήσεις για μεταβολή της πολιτικής της νέας Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα και στο Κυπριακό.

Τα σχετιζόμενα με την Ελλάδα θέματα, που σταθερά θέτει η Άγκυρα εδώ και χρόνια, αποτελούν το τελευταίο ή εν πάση περιπτώσει ένα από τα τελευταία πανίσχυρα χαρτιά που θα θελήσει να αξιοποιήσει ο κ. Ερντογάν, αν πιστέψει ότι θα τον ωφελήσει προσωπικά στην προώθηση των μύχιων επιδιώξεών του. Με άλλα λόγια τόσον ο Τούρκος πρόεδρος και το κόμμα του όσο και οι πιο φανατικοί πολιτικοί αντίπαλοί του στην Τουρκία ευθυγραμμίζονται πλήρως στις πλέον σκληρές και αδιάλλακτες θέσεις και διεκδικήσεις. Αυτό ισχύει και για το πακέτο των ζητημάτων που έχουν ανοίξει έναντι της Ελλάδος και στο Κυπριακό.

Μονόδρομος ένας νέος τρόπος συμβίωσης 

Είναι, εν τούτοις, προτιμότερο να γνωρίζουμε απευθείας τις ενδόμυχες σκέψεις του προέδρου της Τουρκίας και όχι μέσω των ΜΜΕ ή των παραμορφωτικών φακών τρίτων. Οι τρίτοι, κατά κανόνα φίλοι και σύμμαχοι, πρωτίστως ενδιαφέρονται και μεριμνούν για τα δικά τους συμφέροντα. Πράγμα απολύτως φυσιολογικό.

Ας θυμίσω επίσης ότι το ευρωπαϊκό πλαίσιο υπήρξε το αποκλειστικό θεμέλιο της πολιτικής μας έναντι της Άγκυρας. Σήμερα, η ευρωπαϊκή αυτή διάσταση περιορίζεται και υποχωρεί. Η ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ δεν είναι ορατή. Θα είναι ιστορικό ατύχημα αν προκριθεί η λεγόμενη «ειδική σχέση». Η Ελλάδα οφείλει συνεπώς να επεξεργασθεί εδώ και τώρα ένα νέο παράλληλο πλαίσιο «τρόπου συμβίωσης» με την Τουρκία του κ. Ερντογάν.

Οι διμερείς όμως διαβουλεύσεις επιβάλλουν την αποκατάσταση της ισορροπίας που έχει μεταβληθεί και προϋποθέτουν την αναβάθμιση της αποτρεπτικής μας ισχύος. Με πρώτη προτεραιότητα την πολιτική συνεννόηση. Γνωρίζω ότι ακούγεται ρομαντικό. Ίσως και ουτοπικό αν λάβει κανείς υπόψη του το αχρείαστο και άκαιρο κλίμα πόλωσης που υπάρχει στην Αθήνα.

Ένα, όμως, είναι βέβαιο. Μετά από εννιά χρόνια κρίσης βυθιζόμαστε περισσότερο βαθιά στην αξιακή παρακμή. Δεν μάθαμε το μάθημά μας. Η οικονομική κρίση δεν ήλθε νομοτελειακά. Είναι αποτέλεσμα μίας βαθύτερης και γενικευμένης κρίσης που περνάμε ως χώρα. Ευθύνη έχουμε όλοι. Σε διαφορετικό όμως βαθμό. Ήλθε η στιγμή να δράσουμε ως άτομα και να απαιτήσουμε ως πολίτες την αναγκαία και απαραίτητη πολιτική συνεννόηση για την ενίσχυση και αναβάθμιση της αποτρεπτικής μας ισχύος.