Brexit και Βρετανικές Βάσεις

Αν ο πήχης μας είναι το αυτονόητο, δεν υπάρχει πάρε, μόνο δώσε και δεν υπάρχει διαπραγμάτευση.

Η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ και η σύγκλιση των συμφερόντων ΕΕ – Κύπρου αποτελεί μοναδική συγκυρία για την Κύπρο να τροποποιήσει τα πεπαλαιωμένα κείμενα που διέπουν τη σχέση Βάσεων – Κυβέρνησης, ώστε να διασαφηνιστούν τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις εκάστου μέρους.

Η Κύπρος, ως ανεξάρτητο κράτος-μέλος της ΕΕ, πρέπει να έχει απαιτήσεις και αξιώσεις σε οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις, με μια ΕΕ στο πλευρό της που να έχει τα ίδια συμφέροντα φύλαξης των συνόρων και κατοχύρωσης των δικαιωμάτων των Ευρωπαίων πολιτών, όχι ως παρατηρητής αλλά ως ενεργός διαπραγματευτής

Στις επικείμενες διμερείς συζητήσεις, που ξεκινούν στις 11 Οκτωβρίου μεταξύ Κυπριακής Δημοκρατίας και Ηνωμένου Βασιλείου (το «ΗΒ») για το καθεστώς των Βρετανικών Βάσεων στην μετά Brexit εποχή, έχουν γίνει ήδη δύο σοβαρότατα διαπραγματευτικά λάθη. Το πρώτο είναι πως η διασφάλιση της ισοτιμίας των Κυπρίων που ζουν ή εργάζονται στις Βρετανικές Βάσεις είναι ο κύριος (και επί της ουσίας ο μόνος) στόχος που διακηρύσσει το Υπουργείο Εξωτερικών. Το δεύτερο είναι ότι «εξασφαλίσαμε» πως η διαπραγμάτευση θα γίνει διμερώς μεταξύ των δύο κυβερνήσεων, υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης («ΕΕ»).

Ζήτα και θα λάβεις

Πρώτος κανόνας μίας όποιας διαπραγμάτευσης είναι να θέτουμε τον πήχη ψηλά, ώστε να υπάρχει το περιθώριο παραχωρήσεων κατά τη διάρκεια του πάρε-δώσε που ακολουθεί. Αν ο πήχης μας είναι το αυτονόητο, δεν υπάρχει πάρε, μόνο δώσε, και δεν υπάρχει διαπραγμάτευση. Η ισοτιμία των Κυπρίων που ζουν ή εργάζονται στις Βρετανικές Βάσεις αποτελεί ήδη υποχρέωση της Βρετανίας βάσει του Πρωτοκόλλου 3 της Συνθήκης Προσχώρησης της Κύπρου στην ΕΕ και η συνέχιση του κεκτημένου αυτού δικαιώματος, με περίληψη στη Συνθήκη Αποχώρησης, θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητη. Υπάρχει πληθώρα καίριων θεμάτων προς συζήτηση, για τα οποία δεν έχει γίνει κανένας λόγος.

Η αποχώρηση του HB από την ΕΕ και η σύγκλιση των συμφερόντων ΕΕ-Κύπρου αποτελεί μοναδική συγκυρία για την Κύπρο να τροποποιήσει τα πεπαλαιωμένα κείμενα που διέπουν τη σχέση Βάσεων-Κυβέρνησης, ώστε να διασαφηνιστούν τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις εκάστου μέρους και πιο συγκεκριμένα (i) να διευκρινίσει το νομικό καθεστώς των Βάσεων (ii) να διεκδικήσει την εφαρμογή των αρχών της αναλογικότητας και της επικουρικότητας, ώστε μεγάλο μέρος των Βάσεων, που δεν χρησιμοποιείται για στρατιωτικούς σκοπούς, να επιστραφεί στην Κυβέρνηση.

Νομικό καθεστώς

Οι Βάσεις αναφέρονται συχνά ως «κυρίαρχες», όμως ο χαρακτηρισμός είναι παραπλανητικός, επειδή δεν καθιστούν κράτος και δεν είναι αυτόνομες, υπάγονται στο Υπουργείο Άμυνας του ΗΒ (αντί στο Υπουργείο Εξωτερικών και Κοινοπολιτειακών Υποθέσεων όπου υπάγονται τα υπόλοιπα υπερπόντια εδάφη) και οποιεσδήποτε εξουσίες ασκεί ο στρατιωτικός διοικητής (τα υπόλοιπα βρετανικά εδάφη διοικούνται από Κυβερνήτη) παραχωρούνται από το Στέμμα ως απορρέουσες της Συνθήκης Εγκαθιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Ούτε θα μπορούσε ορθώς να ισχυριστεί πως τα συγκεκριμένα εδάφη δεν ανεξαρτητοποιήθηκαν το 1960 και παρέμειναν κατάλοιπο της αποικίας που παραχωρήθηκε στο Στέμμα στις 5 Νοεμβρίου 1914, αφενός επειδή οι προθέσεις του ΗΒ όπως διαφαίνονται στo Παράρτημα “Ο” (που περιορίζει την χρήση τους ως στρατιωτική) και στο Παράρτημα “P” (που περιορίζει το δικαίωμα ελεύθερης διάθεσης του εδάφους των Βάσεων, παρά μόνο στην Κυπριακή Δημοκρατία) της Δήλωσης της Κυβερνήσεως της Αυτού Εξοχότητος Σχετικά με τη Διοίκηση των Βάσεων και η πρακτική μη υποβολής εκθέσεων στα Ηνωμένα Έθνη καταδεικνύουν το αντίθετο και αφετέρου επειδή και αυτό να ήταν το ισχύον καθεστώς, εξαλείφθηκε από τα ψηφίσματα 2555/1969 και 2621/1970 των Ηνωμένων Εθνών που απαγορεύουν ρητά τη συνέχιση της αποικιοκρατίας σε οποιαδήποτε μορφή.

Η εκδοχή πως η βρετανική κυριαρχία επί των Βάσεων περιορίζεται στην άσκηση στρατιωτικού ελέγχου του ΗΒ επί των Βάσεων είναι πιο πειστική. Η εκδοχή αυτή επιβεβαιώνεται και από το Ανώτατο Δικαστήριο στην υπόθεση Graham Thomas Preece v "ΕΣΤΙΑ" Ασφαλιστική & Αντασφαλιστική Εταιρεία ΑΕ***, όπου αποφασίστηκε πως οι Βάσεις δεν συνιστούν κράτος ή αποικία, αλλά δυνάμει της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης, δεν αποτελούν ούτε μέρος της επικράτειας της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Αρχές Αναλογικότητας και Επικουρικότητας

Οι ευρωπαϊκές αρχές της αναλογικότητας και της επικουρικότητας, που κατοχυρώνονται στο άρθρο 5 της Συνθήκης για την ΕΕ, και που ορίζουν πως τα μέσα που διατίθενται για την επίτευξη των συμφωνηθέντων δεν δύναται να υπερβαίνουν τα απαιτούμενα, και προσδιορίζουν το καταλληλότερο επίπεδο παρέμβασης σε τομείς συντρεχουσών αρμοδιοτήτων, πρέπει να τύχουν της ορθής διαχείρισης από την πλευρά μας στη διαπραγμάτευση με πειστικά επιχειρήματα και απτές αποδείξεις.

Αν το ΗΒ ασκεί την κυριαρχία του επί των Βάσεων ώστε να επιτευχθούν οι στρατιωτικοί στόχοι των συμμαχιών που αντιπροσωπεύει, δεν δικαιολογείται η διατήρηση μεγάλων εκτάσεων οικιστικών και αγροτικών τεμαχίων. Αξίζει να σημειωθεί πως κατά τις τελικές διαπραγματεύσεις στο σχέδιο Ανάν η Βρετανία υποσχέθηκε να εκχωρήσει πίσω στην Κυπριακή Δημοκρατία μεγάλο μέρος των Βάσεων, κατά βάση αγροτικές ή οικιστικές περιοχές, που δεν θα επηρέαζαν τη στρατιωτική λειτουργία των Βάσεων κατά τη διαχώριση εδαφών βάσει του σχεδίου. Η αρχή αναλογικότητας και οι λόγοι εφαρμογής της δεν δύναται να ανακαλούνται λόγω απόρριψης  του σχεδίου.

Διμερείς συζητήσεις υπό την αιγίδα της ΕΕ

Δεύτερος κανόνας μιας επιτυχούς διαπραγμάτευσης είναι να μη διαπραγματεύεσαι μόνος. Όταν έχεις έναν λόγο για να αποστασιοποιηθείς για να πάρεις τελική έγκριση από άλλο ενδιαφερόμενο μέρος, τον ούτω καλούμενο «bad cop», αυτό είναι εργαλείο ανεκτίμητης αξίας σε κάθε διαπραγμάτευση. Και ενώ στην προκειμένη περίπτωση η σύγκλιση περιστάσεων και συμφερόντων είναι τέτοια που φωτογραφίζει την ΕΕ ως δεύτερο ενδιαφερόμενο μέρος της δικής μας ομάδας, εντούτοις προτάσσουμε ως νίκη τις διμερείς κρατικές διαπραγματεύσεις και δεχόμαστε το μπαλάκι «bad cop» που μας ρίχνει η ΕΕ όχι μόνο αδιαμαρτύρητα αλλά και παινευόμαστε τον «τελικό λόγο».

Το «υπό την αιγίδα» θυμίζει Ηνωμένα Έθνη, ένα τρίτο μέρος που κρατά ίσες αποστάσεις και τελετουργικά παρακολουθεί τις συνομιλίες με ευσεβή πόθο μια ισομερώς ευτυχή κατάληξη. Η προκειμένη περίπτωση όμως είναι πολύ διαφορετική - ένα κράτος της ΕΕ διαπραγματεύεται με κράτος που αποχωρεί από την ΕΕ. Η Κύπρος, ως ανεξάρτητο κράτος-μέλος της ΕΕ, πρέπει να έχει απαιτήσεις και αξιώσεις σε οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις, με μια ΕΕ στο πλευρό της που να έχει τα ίδια συμφέροντα φύλαξης των συνόρων και κατοχύρωσης των δικαιωμάτων των Ευρωπαίων πολιτών, όχι ως παρατηρητής αλλά ως ενεργός διαπραγματευτής. 

Η διαπραγμάτευση αποκτά ιδιαίτερο ευρωπαϊκό ενδιαφέρον όσον αφόρα τις συνοριακές διευθετήσεις. Σήμερα, σύμφωνα με το άρθρο 5 του Πρωτόκολλου 3, την ευθύνη διενέργειας ελέγχων σε πρόσωπα που διέρχονται τα σύνορα ανάμεσα σε Κυπριακή Δημοκρατία και Βάσεις έχει το ΗΒ, άρα με το Brexit, το εξωτερικό σύνορο της ΕΕ θα φυλάσσεται από κράτος μη μέλος της ΕΕ. Η ασάφεια ως προς την πατρότητα των θαλασσών περιπλέκει περαιτέρω τη φύλαξη των συνόρων. Αν αποδεχθούμε το επιχείρημα πως η κυριαρχία του ΗΒ περιορίζεται στην άσκηση στρατιωτικού ελέγχου, συνεπάγεται πως οι Βάσεις δεν έχουν δικαίωμα σε χωρικά ύδατα, εφόσον τέτοιο δικαίωμα αναλογεί μόνο σε κράτη, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.

Παράλληλα, συνεπάγεται πως τα συγκεκριμένα ύδατα παραμένουν «ορφανά», αφού σύμφωνα με το  άρθρο 3 της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης, η Κυπριακή Δημοκρατία αναλαμβάνει ρητά πως δεν θα τα διεκδικήσει. Έχουμε, δηλαδή, με απλά λόγια, μια «ορφανή» θάλασσα εξέχουσας γεωπολιτικής σημασίας και ένα εξωτερικό σύνορο (οι ανατολικές Βάσεις και συγκεκριμένα ο διάδρομος που συνδέει Δεκέλεια με Άγιο Νικόλαο αποτελεί σήμερα ελεγχόμενο εξωτερικό σύνορο της ΕΕ) που αστυνομεύεται βάσει ευρωπαϊκών συμφωνιών, οι οποίες εν όψει Brexit θα πρέπει είτε να τροποποιηθούν είτε να ανακληθούν.

Το γεγονός ότι η Κυπριακή Δημοκρατία με τη Συνθήκη Εγκαθίδρυσης «παραχώρησε» αυτό το δικαίωμα στις Βάσεις δεν δύναται να αναιρεί μόνιμα και αόριστα την κυριαρχία της Κυπριακής Δημοκρατίας, σύμφωνα με τις πρόνοιες του διεθνούς δικαίου επί των εν λόγω χωρικών υδάτων. Ως συνεπακόλουθο, καθώς η σημασία αυτών των χωρικών υδάτων αυξάνεται -για διάφορους οικονομικούς, στρατηγικούς και γεωπολιτικούς λόγους- εγείρεται το ερώτημα για πόσο καιρό θα ισχύει η «παραχώρηση» αυτή και ποια είναι η ετοιμότητα της ΕΕ να διεκδικήσει τα δικαιώματα των μελών και πολιτών της. Όχι μόνο ηθικά αλλά και νομικά η ευθύνη τροποποίησης ή ανάκλησης των προνοιών του Πρωτοκόλλου 3 ανήκει στην ΕΕ.

Το άρθρο 6 του Πρωτοκόλλου 3 προνοεί ότι το Συμβούλιο δύναται, με ομόφωνη πρόταση από την Επιτροπή, να τροποποιήσει τις πρόνοιες του Πρωτοκόλλου 3, με σκοπό να εξασφαλισθεί η αποτελεσματική εφαρμογή των στόχων του εν λόγω πρωτοκόλλου ή να εφαρμόσει άλλες διατάξεις της (τώρα) Συνθήκης για τη λειτουργία της ΕΕ και της σχετικής κοινοτικής νομοθεσίας στις Βάσεις, υπό τους όρους και τις προϋποθέσεις που το Συμβούλιο ενδεχομένως ορίζει. Δεδομένου ότι το κοινοτικό κεκτημένο υπερισχύει του Συντάγματος, καθώς και οποιασδήποτε τοπικής νομοθεσίας, η Επιτροπή πρέπει να προτείνει στο Συμβούλιο να ασκήσει αυτήν την εξουσία ως μέρος των διαπραγματεύσεων με το ΗΒ, με πειστικά επιχειρήματα, ώστε να διασφαλιστούν τα δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας και της ΕΕ, που συγκλίνουν.

Εν κατακλείδι 

Εν κατακλείδι, δεν αρχίσαμε καλά. Πρέπει άμεσα και με επιχειρηματολογία που να πείθει, να «επιμορφώσουμε» τους Ευρωπαίους εταίρους μας για τα ευρωπαϊκά συμφέροντα που διακυβεύονται και να επιστρατεύσουμε όσους συμμάχους μπορούμε, ώστε να διεκδικήσουμε με αξιώσεις αυτά που ως κράτος και ως μέλος της ΕΕ δικαιούμαστε, δηλαδή - να επιβεβαιωθεί η συμβατική φύση της χρήσης των εδαφών των Βάσεων από το ΗΒ, να τηρηθεί η αρχή της αναλογικότητας για εκχώρηση εδαφών που δεν απαιτούνται για τη συμφωνηθείσα χρήση, να προφυλαχθούν τα ευρωπαϊκά δικαιώματα των Κύπριων και κατ’ επέκτασιν Ευρωπαίων κατοίκων των Βάσεων, να φυλάσσονται (με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε επίπεδο των τεσσάρων ελευθεριών) με ευρωπαϊκά κριτήρια τα σύνορα, και να ξεκαθαριστεί το καθεστώς των χωρικών υδάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το ΗΒ δεν είναι η Τουρκία, δεν το βολεύει η αδιαλλαξία ενόψει της συνεχιζόμενης σχέσης καλής γειτνίασης που επιδιώκει με την ΕΕ, είναι κράτος δικαίου που δεν καταστρατηγεί θεμελιώδεις αρχές ευρωπαϊκού και διεθνούς δικαίου και που θα πρέπει να ανταποκριθεί σε εύλογες απαιτήσεις της Κυβέρνησης και της ΕΕ. Για να λάβουμε, όμως, πρέπει πρώτα να ζητήσουμε.

* Δικηγόρος, Συνέταιρος Aristodemou Loizides Yiolitis LLC, licensed proprietor and user of "Harneys"

** Graham Thomas Preece v "ΕΣΤΙΑ" Ασφαλιστική & Αντασφαλιστική Εταιρεία Α.Ε., (1991) 1 A.A.Δ. 568

Tα σχόλια αντιπροσωπεύουν την προσωπική γνώμη των συγγραφέων τους και όχι αυτή του Sigmalive.com