Οι χαμένοι της παγκοσμιοποίησης

Το Βήμα Online

Η εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης αποτελεί σύμφωνα με τη UBS τη μήτρα της παγκοσμιοποίησης, ενώ από τη δεκαετία του 1850 ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε 6 φορές, η παραγωγή 60 φορές και το εμπόριο 140 φορές. 

Η περίοδος 1870-1914 θεωρείται ως το «1ο κύμα της παγκοσμιοποίησης», καθώς το εμπόριο εκτινάχθηκε αφού ο ατμός αντικατέστησε τα πανιά στις θαλάσσιες μεταφορές και ο τηλέγραφος επιτάχυνε τις πληροφορίες.

Τα στάδια

Ακολούθησε μια περίοδος 30-35 ετών μεταξύ 1914-1950 όπου η εικόνα ανατράπηκε καθώς δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, η Μεγάλη Υφεση, η κατάρρευση της παραγωγής και του εμπορίου, ο προστατευτισμός και οι παγκόσμιες ανισορροπίες, οι πτωχεύσεις τραπεζών, οι ανταγωνιστικές υποτιμήσεις και η αυξημένη οικονομική και πολιτική ανασφάλεια ανέτρεψαν τα δεδομένα.

Τα πράγματα αλλάζουν την περίοδο 1950-1973, όπου έχουμε το «2ο κύμα της παγκοσμιοποίησης», απόρροια του αναπτυξιακού μπουμ που ακολούθησε μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου που ρήμαξε την Ευρώπη και την Ασία, αλλά και των νέων θεσμών που δημιουργήθηκαν (Bretton - Woods, ΟΗΕ, ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, GATT) και ενίσχυσαν το εμπόριο και την ανάπτυξη. Αυτή είναι η εποχή όπου το εμπόριο αυξήθηκε σε απόλυτους όρους με τον ταχύτερο ρυθμό.

Το εμπόριο όμως σε σχέση με το ΑΕΠ εκτινάχθηκε κατά το «3ο κύμα της παγκοσμιοποίησης» που αρχίζει με την κατάρρευση του Τείχους του Βερολίνου, καθώς αυξανόταν χρόνο με τον χρόνο, περισσότερο από το συνολικό εισόδημα. Μετά το 1990 η διάλυση της ΕΣΣΔ, η φιλελευθεροποίηση του εμπορίου, η αύξηση των κεφαλαιακών ροών, των επενδύσεων, της τεχνολογίας, της κινητικότητας των εργαζομένων και των εξαγωγών, αλλά και ο δυναμισμός της Κίνας και οι επιτυχίες της Ινδίας χαρακτήρισαν τη νέα εποχή.  

Ενα μεγάλο μέρος του πλούτου που δημιουργήθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο αποδίδεται στα οφέλη που απέφερε ο συνδυασμός της παγκοσμιοποίησης, της τεχνολογικής προόδου και μιας μαζικής αύξησης των επιπέδων του χρέους στον ανεπτυγμένο κόσμο. Οσο οι καταναλωτές του δυτικού κόσμου κατανάλωναν όλο και περισσότερα αγαθά που προέρχονταν από τις αναδυόμενες χώρες, αυτές αγόραζαν το χρέος των δυτικών χωρών και έτσι το σύστημα λειτουργούσε.

Αποπαγκοσμιοποίηση και ανισότητες

Η χρηματοοικονομική κρίση και η παγκόσμια ύφεση που ακολούθησε την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008 άλλαξαν όμως τα δεδομένα, καθώς το παγκόσμιο εμπόριο άρχισε να επιβραδύνει κοντά στα επίπεδα του 1970 και των αρχών της 10ετίας του '80, ενώ οι κυρίαρχες τάσεις αντιστράφηκαν, με αποτέλεσμα να γίνεται λόγος για μια περίοδο αποπαγκοσμιοποίησης.

Τελικά οι ισχυρές κεντρικές τράπεζες, για να αποφευχθεί το Μεγάλο Κραχ, αύξησαν τον ισολογισμό τους σχεδόν κατά 13 τρισ. δολάρια τυπώνοντας τεράστιες ποσότητες νέου χρήματος για να στηρίξουν την παγκόσμια ανάκαμψη, ενώ οι 50 κορυφαίες κεντρικές τράπεζες μείωσαν συνολικά κατά 690 φορές τα επιτόκιά τους. Ωστόσο, ο κόσμος δεν δείχνει να έχει ξεφύγει από τη στενωπό, ενώ με το παγκόσμιο χρέος να έχει αυξηθεί κατά 60 τρισ. δολάρια, ουσιαστικά δανειστήκαμε από το μέλλον.

Την ίδια ώρα οι ανισότητες όσον αφορά την κατανομή του παγκόσμιου πλούτου εκτινάχθηκαν: Συνολικά το φτωχότερο ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού μοιράζεται κάτι λιγότερο από το 1% του παγκόσμιου πλούτου, την ώρα που το πλουσιότερο 10% έχει στα χέρια του το 89% του συνόλου πλούτου, με το κορυφαίο 1% μάλιστα να ελέγχει τα μισά περιουσιακά στοιχεία του πλανήτη. Από τις αρχές του αιώνα μάλιστα, ο αριθμός των εκατομμυριούχων αυξήθηκε συνολικά κατά 155% και ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων κατά 216%.

Μετά το Brexit, τη νίκη του Τραμπ και το ιταλικό δημοψήφισμα έχει γίνει σαφές πως ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού στις δυτικές χώρες νιώθει ένα αίσθημα δυσαρέσκειας, που σε μεγάλο βαθμό μπορεί να αποδοθεί στην παγκοσμιοποίηση. Αυτό φάνηκε ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Ιταλία ή ορισμένες περιοχές των ΗΠΑ (το «Rust Belt») και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου το παραγωγικό δυναμικό εντάσεως εργασίας και μικρής χρήσης της τεχνολογίας αντιπροσωπεύει ένα μεγάλο μερίδιο του παραγόμενου προϊόντος της οικονομίας.

H πρόκληση για τις κυβερνήσεις

Η αδυναμία των κυβερνήσεων να αποζημιώσουν τους χαμένους της παγκοσμιοποίησης φαίνεται πως έχει ωθήσει τους ψηφοφόρους - όπως είδαμε τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και τις ΗΠΑ - προς τους πολιτικούς οι οποίοι χαρακτηρίζονται από θέσεις απομονωτισμού και εθνικισμού, εκτιμούν οι αναλυτές. Στην Ευρώπη, όπου υπάρχουν βιομηχανίες που έχουν πληγεί από την αύξηση του κινεζικού ανταγωνισμού, οι ψηφοφόροι έχουν παρασυρθεί προς τα κόμματα που επικαλούνται την εθνική αυτάρκεια, την προστασία από το διεθνές εμπόριο και την έμφαση στην εθνική ταυτότητα.

Σύμφωνα με μελέτη της UBS, τα επόμενα πέντε χρόνια το παγκόσμιο εμπόριο αναμένεται να διευρύνεται κατά 3,75%-4% ετησίως βάσει των σημερινών τάσεων, αλλά αν επικρατήσει ο προστατευτισμός θα περιοριστεί στο ισχνό 1,25%, με ό,τι αυτό σημαίνει για την παγκόσμια οικονομία, δεδομένου ότι η αντίστοιχη αύξηση τα τελευταία 25 χρόνια κινούνταν στο 5,5% ετησίως.

Ετσι αποφαίνονται οι οικονομολόγοι, πριν είναι πολύ αργά, οι κυβερνήσεις πρέπει να αποσκοπούν πλέον στο να δημιουργήσουν ένα κύμα ανάπτυξης που να ενισχύει όλα τα εισοδήματα και ιδίως τους αποκαλούμενους και ως χαμένους της παγκοσμιοποίησης.