Μπανόβινα του Βαρδάρη

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Η Μπανόβινα του Βαρδάρη ή Βαρντάρσκα Μπανόβινα, (σερβοκροατικά: Вардарска бановина, προφ. Βαρντάρσκα Μπανόβινα) ήταν μια επαρχία ή μπανόβινα του Βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας μεταξύ των ετών 1929 και 1941. Πρωτεύουσα της επαρχίας ήταν τα Σκόπια και περιλάμβανε τις σημερινές περιοχές της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ), του Κοσσυφοπεδίουα[›] και τμήματος της Σερβίας. Το όνομα στην επαρχία δόθηκε από τον ποταμό Αξιό, που είναι γνωστός στα βαλκανικά κράτη και ως "Βαρδάρης".

Γεωγραφία

Η Μπανόβινα του Βαρδάρη ήταν μια από της εννέα μπανόβινες του Βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας. Συνόρευε στα βόρεια με την γιουγκοσλαβική "Μπανόβινα του Μοράβα", με πρωτεύουσα πόλη το Νις και την γιουγκοσλαβική "Μπανόβινα του Ζέτα, με πρωτεύουσα τη Κετίνη (Cetinje). Στα δυτικά συνόρευε με το Βασίλειο της Αλβανίας, στα νότια με το Βασίλειο της Ελλάδας και στα ανατολικά με το Βασίλειο της Βουλγαρίας.[2] Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του 1930, από τις εννέα γιουγκοσλαβικές μπανόβινες, εκείνη του Βαρδάρη ήταν η μεγαλύτερη σε έκταση με 38.879 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ενώ ο πληθυσμός της ήταν τέταρτος κατά σειρά με 1.386.370 κατοίκους.[3]

Ιστορία

Η Μπανόβινα του Βαρδάρη δημιουργήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 1929 με την νομοθεσία περί διοικητικής μεταρρύθμισης του Βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας,[4] όπως ονομάστηκε το Βασίλειο των Σέρβων, των Κροατών και των Σλοβένων με τον ίδιο νόμο. Η δημιουργία των επαρχιών αυτών, που καθορίστηκαν και ονομάστηκαν με βάση τη γεωγραφία (ποταμούς ή τη θάλασσα), και όχι με βάση εθνικές ή ιστορικές ονομασίες, αποτελούσε μέρος του μακροπρόθεσμου πολιτικού σχεδιασμού του βασιλιά Αλέξανδρου του Α΄, που στις 6 Ιανουαρίου είχε διαλύσει το Κοινοβούλιο εγκαθιστώντας ένα προσωπικό καθεστώς, να αντικαταστήσει τις τοπικές εθνικές ταυτότητες του βασιλείου του με μια ενιαία γιουγκοσλαβική συνείδηση.[5]

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, το 1941, οι Δυνάμεις του Άξονα κατέλαβαν την Μπανόβινα του Βαρδάρη. Η επαρχία ως διοικητική δομή καταργήθηκε και η επικράτειά της διαμοιράστηκε στο Βασίλειο της Βουλγαρίας, στην Σερβία που ήταν κατειλημμένη από τα ναζιστικά γερμανικά στρατεύματα και στην Αλβανία που ελέγχονταν από την Φασιστική Ιταλία. Μετά τον πόλεμο, η περιοχή διαχωρίστηκε ανάμεσα στη Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας και στη Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Σερβίας, ομόσπονδων δημοκρατιών της Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας.

Διοικητική οργάνωση

Η μπανόβινα ήταν η ανώτερη βαθμίδα διοικητικής διαίρεσης του Βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας.[6] Το σύνταγμα της Γιουγκοσλαβίας προέβλεπε την μεταβολή των ορίων των επαρχιών ανάλογα με τις διαφωνίες που θα διευθετούνταν από Υπουργείο Εσωτερικών.[2]

Ήταν χωρισμένη σε μικρότερες διοικητικές περιφέρειες των Σκοπίων, Στιπ και Μοναστηρίου, που είχαν ιδρυθεί ήδη από το 1921.[7] Οι περιφέρειες ήταν επίσης χωρισμένες σε κοινότητες.[6] Οι μπανόβινες ήταν διοικητικές και αυτόνομες επαρχίες, με επαρχιακό διοικητή της τον Βαν, που διορίζονταν από τον Βασιλιά της Γιουγκοσλαβίας, έπειτα από πρόταση του Προέδρου του Συμβουλίου των Υπουργών, και είχε αυξημένες αρμοδιότητες.[8] Η διοίκηση της επαρχίας γίνονταν από το Συμβούλιο της Μπανόβινας και την Επιτροπή της Μπανόβινας. Το Συμβούλιο της Μπανόβινας είχε αιρετά μέλη που εκλέγονταν κάθε τέσσερα χρόνια, ενώ η Επιτροπή της Μπανόβινας ασκούσε την εκτελεστική εξουσία και είχε αυτόνομες εξουσίες, όπως η σύνταξη του τοπικού προϋπολογισμού, η διοικητική οργάνωση και η κατάθεση νομοσχεδίων. Η ψήφιση των νομοσχεδίων γίνονταν από το Συμβούλιο της Επαρχίας. Μετά την ψήφισή τους τα νομοσχέδια υπογράφονται από τον Βαν, ο οποίος πρέπει να ζητήσει προηγουμένως τη σύμφωνη γνώμη του Συμβουλίου της Επικρατείας όσον αφορά τη νομιμότητα των διαταγμάτων.[9][10]

Η Επιτροπή της Μπανόβινας μπορούσε να προτείνει στον Βαν την καθαίρεση των τοπικών αξιωματούχων.[11] Ο Βαν είχε αυξημένες αρμοδιότητες στην έγκριση των νομοσχεδίων, καθώς μπορούσε να αρνηθεί να υπογράψει, η απόφαση του ήταν δεσμευτική σε περιόδους κρίσεων, απόφαση που ελέγχονταν από το Συμβούλιο της Επικρατείας, ενώ ο εκάστοτε Βασιλιάς της χώρας μπορούσε να διαλύσει το Συμβούλιο και να προκηρύξει πρόωρες εκλογές, πριν την εκπνοή της τετραετίας.[1]

Περίθαλψη

Σύμφωνα με έκθεση του Βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας το 1930, οι κάτοικοι της μπανόβινας υπέφεραν από τύφο και ευλογιά, ενώ το Ινστιτούτο Υγιεινής είχε ιδρύσει τρία κέντρα υγείας και έξι ιατρεία και αναρρωτήρια.[3]

Κύριες πόλεις

Σκόπια, σήμερα στη ΠΓΔΜ

Μοναστήρι, σήμερα στη ΠΓΔΜ

Στιπ, σήμερα στη ΠΓΔΜ

Πρίλαπος, σήμερα στη ΠΓΔΜ

Οχρίδα, σήμερα στη ΠΓΔΜ

Βράνιε, σήμερα στη Σερβία

Λέσκοβατς, σήμερα στη Σερβία

Πρίστινα, σήμερα στο Κοσσυφοπέδιο